پرسش

سلام علیكم ورحمت الله
با توجه به نزول تدریجی آیات كلام الله مجید و با عنایت به اینكه سوره فاتحه الكتاب جزء اولین سوره های نازل شده نبوده است ; لطفا بفرمائید پیش از نزول سوره حمد ; پیاممبر اكرم و سایر مسلمانان به هنگام قرائت نماز چه سوره ایی را قرائت می نمودند ؟
باتشكر و سپاس

پاسخ

دوست گرامی!
در پاسخ سوال شما باید گفت كه:
اولا، نزول قرآن تنها تدریجی نبوده، بلكه قرآن دو نزول داشته است؛ یكی نزول تدریجی و دیگری نزول دفعی.
ثانیا، سوره شریفه "حمد" از اولین سوره های بود كه بر پیامبر اكرم(ص) نازل شده است؛ حتی برخی از مفسران ادعا نموده اند كه اولین سوره ای بوده كه نازل شده است.(الكشاف، زمخشری، ج4، ص755)
و شاید این اتفاقی باشد كه اولین سوره ای كه به صورت كامل نازل شده، سوره "حمد" است.
البته شایان ذكر است كه مفسران معتقدند سوره "حمد" دوبار نازل شده است؛ یك بار در مكه و در ابتدای بعثت، و یك بار هم در مدینه.
ثالثا، بدون شك پیامبراكرم(ص) از زمانی كه به بعثت رسیدند از همان زمان نماز می خواندند، و حتی به همراه ایشان امام علی(ع) و خدیجه كبری(س) نیز نمازمی گزاردند. به موجب روایات «لاصلوة إلا بفاتحةالكتاب» یعنی هر نمازی سوره حمد دارد، و نمی شود نمازی خواند كه در آن سوره "حمد" نباشد؛ بنابراین، علی القاعده، هنگام اولین نماز حضرتش این سوره نازل شده بوده است.
كما این كه در روایت آمده: «اول ما بدأ به جبرئیل أن علمه الوضوء و الصلاة» یعنی طریقه وضوگرفتن و نمازخواندن از اولین چیزهایی بوده كه جبرئیل بر پیامبراكرم(ص) تعلیم داده است.(سیره ابن هشام، ج1، ص260، ـ بحارالانوار، ج18، ص184 و 194 ـ به نقل از "تلخیص التمهید"، استاد معرفت، ص87)
بنابراین پیامبر اكرم(ص) و مسلمانان از همان ابتدا سوره "حمد" را در نمازهای خود می خواندند.
برای مطالعه می توانید علاوه بر مراجعه به كتب علوم قرآنی، به كتاب "التمهید فی علوم القرآن"، از استاد معرفت، كه به زبان فارسی هم ترجمه، و بنام "علوم قرآنی" عرضه شده مراجعه نمایید.
پیروز باشید.
مشاوره مذهبی ـ قم.