پرسش

احادیث همه معتبرند؟

پاسخ

برارد عزیز!
جواب سؤال شما منفی است. یعنی همه احادیث معتبر نیستند. و احتیاج به ارزیابی دارند.
كار ارزیابی حدیث كاری پیچیده و علمی است كه تنها می بایست توسط علما و حدیث شناسان واقع شود. در حوزه های علمیه علوم متعددی آموخته می شود كه مربوط به این موضوع ـ ارزیابی حدیث ـ است.
علت نیاز به این همه دقت را در زیر می آوریم.
تاریخ حدیث ـ به خصوص روایات صادره از پیامبر اكرم (ص) ـ شاهد فراز و نشیب‌هاى فراوانى بوده است. اجمال مطلب آن كه پس از رحلت پیامبر با فاصله اندكى به انگیزه‌ها و با بهانه‌هاى مختلف كتابت حدیث ـ و حتى گاه نقل آن ـ ممنوع اعلام شد. و این ممنوعیت ادامه یافت تا حدود یك قرن، یعنى تا زمان خلافت عمر‌ بن عبدالعزیز كه این منع را برداشت.
در این دوره بسیارى از احادیث پیامبر نابود شد و از خاطره‌ها رفت، و یا به طور ناقص باقى ماند. صد سال تقریباً فاصله سه نسل است!
پس از این تفریط در حفظ احادیث نبوی، دوران جدید كم كم به سوى افراط رفت. به گونه‌اى كه شرافت مردم و علما به كثرت نقل حدیث آنان ارتباط پیدا كرد. هر كس در كتابش حدیث بیشترى می‌آورد و یا از حفظ داشت بر كرسى بلندترى از شهرت و اعتبار می‌نشست. پادشاهان و امرا به محدثان و حافظان حدیث صله و پاداش دادند و بر درجات اجتماعى آنان می‌افزودند.
همین حال سبب شد تا احادیث جعلى بسیارى ـ علاوه بر آنچه سابقاً به سفارش خلفاى بنی‌امیه جعل شد ـ بر خیل احادیث شریف نبوى افزوده گردد.
این آشفتگى در روایات سبب شد كه علماى بسیارى در همان دوران در صدد تفكیك روایات صحیح و معتبر از روایات سقیم و غیر معتبر برآیند، و به تبع آن علم رجال و حدیث شناسی، و به دنبال آن تحقیق در مبانى و اصول اعتبار حدیث، تقویت شود. بحمدالله هم اكنون این علوم از قوت به سزائى برخودارند، به گونه‌اى كه تا حد زیادى نیازهاى اسلام‌شناسان را برطرف می‌كند.
قصه به همین جا نیز ختم نشد و تاریخ حیات علمى اسلام شاهد كتاب سوزی‌هاى گسترده‌اى بوده كه در آن بسیارى از كتابهاى حدیثى كه در دوره فوق الذكر تألیف و جمع‌آورى شده بود، در آتش جهل و دشمنى از بین رفت. تنها در كتابخانه شیخ طوسى در بغداد 80 هزار كتاب جمع‌آورى شده بود كه در حمله دشمنان نابود شد.
با توجه به امكانات استنساخ كتب در آن زمان، بسیارى از آن كتابها نسخه بدیل نداشته است.
از سوى دیگر مسئله تقیه از حكومت طاغوت حاكم بر زمان حضور معصومین (ع) كار تمیز روایات معتبر از غیر معتبر را مشكل كرده است. نقل روایات پیامبر (ص) از طرف راویان حدیث و همچنین بعضى از احادیثى كه اهلبیت حضرتش (ع) در جواب سؤالها می‌گفته‌اند چه بسا تحت تأثیر شرائط خفقان بوده و حاكى از رأى واقعى معصومین نبوده باشد.
از امامان معصوم ما معیارهایى از شناخت حدیث صحیح به ما رسیده است كه بعضى از آنها حكایت از شدت و تأثیر گذارى مسئله تقیه در روایات اسلامى است.
از جمله آن كه فرموده‌اند هر گاه حدیثى از ما با قرآن سازگار نبود آن را نپذیرید و دیگر آن كه هنگامى كه همه راههاى ترجیح در میان روایات معارض، شما را راهنمائى به جائى نكرد، حدیثى را برگیرید و به آن عمل كنید كه مخالف رأى حاكم است. این مباحث را می‌بایست در علم اصول فقه جستجو كرد.
با این بیان، بدیهى است كه تنها حدیثى را می‌توان به اولیاى شریعت ـ معصومین (ع) ـ نسبت داد كه از صافى علم اصول، حدیث شناسى و رجال بگذرد، و این كه كتابى حدیثى را برداریم و هر آنچه در آن است را به دین نسبت دهیم كار صحیحى نیست.
تا اینجاى كلام، سخن در مورد ارزیابى صدور یك حدیث از ناحیه معصومین علیهم السلام بود. جهات دلالت (معناى حدیث)، و زوایاى مختلف بحث جهت صدور (مقام سخن) ـ غیر از مسئله تقیه كه گذشت ـ از دیگر مسائلى است كه عالمان دین در ارزیابى میزان اعتماد و التزام به حدیث به كار می‌گیرند، كه البته این جهات از بحث ما خارج است.
از توجه شما به مسائل دینی و دغدغه دستیابی به منابع صحیح اسلامی خوشنودیم.