پرسش

با سلام و تشكر از ارسال پاسخ سوال قبل اینك بفرمائید كه آیا با توجه به اینكه خداوند متعال خود را هم ظاهر و هم باطن معرفی فرموده و ظهور اودر آیات او و عالم امكان است( یعنی برای بعضی از موجودات این عالم در تمامی این موجودات یا به تعبیر خود قران برای همه موجودات و در همه آنها به تناسب سطح شعور آنها ) ، این تصور پیش نمی آید كه عالم كه در كل و اجزاء مخلوق اویند در حالت كلی آن قدیم باشد ؟ چه در غیر این صورت ظاهر برای كه و در چه ؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
در پاسخ به سؤال شما توجهتان را به دو نكته جلب می كنیم:
1. معنای ظاهر وباطن بودن خدای متعال؛
2. قدیم بودن یا نبودن عالم امكان.
و امّا در نكته اول باید گفت: «هو...الظاهر و الباطن»(حدید/3) نه به این معنا است كه ظهور او در اشیاء است. گر چه خدای متعال در همه عالم متجلی است، و این سخن در جای خود درست است، اما "هو الظاهر و الباطن" می خواهد مطلب دیگری را افاده نماید؛ یعنی می خواهد بفرماید: هر چیزی را كه ما ظاهر فرض كنیم خدا ظاهرتر از آن است، به خاطر این كه قدرتش بر آن چیز احاطه دارد، و چون احاطه دارد پس از جهت ظهور هم مافوق آن است، پس خدا ظاهرتر از آن چیزی است كه ما ظاهرش فرض كرده ایم. و همچنین هر چیزی را كه باطن فرض شود خدا به خاطر احاطه قدرتش بر آن باطن تر از آن است و ماوراء آن قرار دارد؛ چون اوست كه آن چیز را باطن كرده است. پس باطن هم خداست، نه آن چیزی كه ما آن را باطن فرض كرده ایم؛ و لذا است كه خداوند ظاهر و باطن علی الاطلاق است، و از این صفات آن چه در غیر خدا هست نسبی است، نه علی الاطلاق."(ر.ك. به ترجمه تفسیر المیزان، ج19، ص253 ـ 254)
اما مطلب دوم: در معنای قدیم و حادث بحثهای مفصلی بین متكلمین و فلاسفه مطرح است.
به نظر حكمت متعالیه، عالم امكان ـ و نه فقط اجسام، بلكه آن چه شامل همه ماسوی الله می شود از عقول مجرد و نفوس گرفته تا ماده اولی و... ـ حادث است؛ اما نه حادث زمانی، بلكه حادث رتبی و ذاتی. اجسام و اشیاء كه معلوم است حادث زمانی هم می باشند. امروز هستند و دیروز نبودند و...؛ اما صادر اول، عالم ملكوت و... كه قبل از عالم طبیعت هستند و از نظر رتبه مقدم بر آن، حادث زمانی نیستند؛ چون خود زمان از عوارض طبیعت است.
اما اینها هیچكدام قدیم ذاتی نیستند؛ زیرا قدیم ذاتی فقط ذات واجب الوجود است كه وجود عین ذات است و علت العلل همه معالیل و ممكنات است.
ملاصدرا با اثبات حركت جوهری حتی عالم طبیعت را به نحوی خاص، حادث زمانی تفسیر می كند، بطوری كه همه موجودات مادی، آن به آن، وجود خود را از ذات باری تعالی می گیرند، پس آن به آن ایجاد می شوند. در این باره دقایق بسیاری است كه باید به كتب مفصّل رجوع كرد، اگر سؤال یا ابهامی باقی ماند، باز با ما تماس بگیرید.
با التماس دعا.
مشاوره مذهبی ـ قم.