پرسش

سلام امید وارم كه خوب باشید
برای تقویت اراده ومبارزه با نفس اماره و مبارزه با تنبلی چه راهی را پیشنهاد می دهید
متشكرم

پاسخ

برادر گرامی!
انسان همیشه در یك حال روحی و معنوی نیست؛ حتی اولیای الهی هم همیشه در اوج حال معنوی خود نیستند، و در طول شبانه روز اوج و حضیضی برای آنان هست. مهم آن است كه انسان نصاب حالات معنوی خود را بالاتر ببرد.
در روایتی امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) می فرمایند: كه در هر شبانه روز نفحاتی از رحمت الهی بر شما می وزد. خود را در مسیر آن قرار دهید و از آن استفاده كنید. استفاده از این نفحات به آن است كه انسان به هر آنچه از رحمتهای خدا كه بدان می رسد، عمل كند. اگر انسان بتواند در لحظاتی كه نفحه رحمانی بر او می وزد، توشه لازم را برگیرد، در لحظات تاریكی آن ره توشه چراغ راه او برای حركت در تاریكی ها خواهد بود. اشكال بسیاری از ما آن است كه به حالات خوش معنوی خود اهمیت نمی دهیم، و فرصت افزایش مقاومت نفس را از دست می دهیم.
كسی كه قبلا طعم شیرین رابطه با خداوند را چشیده، همین شوق او را رهبری می كند. ما و شما موظفیم خود را در مسیر رحمت الهی قرار دهیم و بقیه را به خدا واگذار كنیم. یك نماز شب مخلصانه و لذتی كه از آن احساس می شود، تا مدتها میل به گناه را در دل انسان از بین می برد. این یعنی استفاده از فرصت آرامش شب و تنهایی با خدا برای استفاده در روز و مشغله زندگی! این به نوعی دوراندیشی برای تقویت اراده و كنترل بر هوای نفس است.
هر روز خود را ارزیابی مجدد كنیم و از اعتراف به اشتباه و گناه نهراسیم. این سبب می شود همیشه مسیر خود را اصلاح كنیم. اصلاح مسیر لازمه هر حركت خالصانه است. جز انسانهای معصوم هیچكس نیست كه اشتباهی نكند و محتاج اصلاح خود نباشد. بزرگان دین بر اساس آیات و روایات برای رسیدن به یقین و ثبات ایمان اموری را دستور داده اند:
1- شناخت و تفكر و تدبر در نظام آفرینش و مطالعه در عالم خلقت. قرآن این حقیقت را در جاهای مختلف بیان كرده است.
به طور كلی معرفت راستین به عظمت و رحمت الهی و ضعف های انسان بزرگترین ابزار بالابردن آستانه مقاومت در برابر شیطان است. اگر دانستیم كه خداوند متعال به یكی از پیامبران خود فرموده است: «اگر بندگان من می دانستند كه من چقدر به آنها علاقه دارم، از شدت شوق، روح از بدنشان مفارقت می كرد»، همین شوقی كه از دانستن این مطلب دست می دهد چیز كمی نیست!
برای همین مطالعات اسلامی خود را افزایش دهیم. مطالعه كتب مفید و مناسب در زمینه معارف اسلامی و جهان بینی الهی تاثیر بسزایی در افزایش ایمان و التزام به اعتقادات دارد.
علاوه بر مطالعات اعتقادی، مطالعات اخلاقی و مجالس انس و معنویت هم توصیه شده است.
حضرت آیت الله جوادی آملی در این باره می فرماید: آنچه مهم تر این است كه دانشجویان در كنار مطالعات رشته خود، یكسری مباحث اخلاقی را هم مطالعه كنند. عقاید انسان باید بوسیله مواعظ اخلاقی تقویت شود. دعاها، زیارتها، شعرهای آموزنده و امثال اینها هر كدام به نوعی سودمند است و هر كسی از هر كدام از این راه ها بتواند در جهت بهبود اخلاق خود استفاده كند، باید از همان طریق عمل كند.(توصیه ها، پرسش ها، پاسخ ها ص43)
2- مهمترین راه شناخت خدا، شناخت خویشتن است. وقتی ضعفهای خود را بهتر شناختی خدا را و لزوم پناه بردن به او را بهتر خواهی شناخت.
در روایت است كه: "كسی كه خود را شناخت خدای خود را شناخته است." پیامبران و اولیای الهی همواره درصدد بوده اند ضمن بالا بردن آگاهی های انسان نسبت به خود و جهان آفرینش، او را در انتخاب بهترین راه كه همان راه توحید و رسیدن به هدف نهایی است یاری رسانند.
3- حضرت آیت الله بهجت در جواب سؤال مشابهی توصیه به ترك معصیت اعتقادی و فعلی كرده اند. به همین سبب از یك سو برای تقویت ایمان، انجام واجبات و ترك محرمات ضروری است. و از سوی دیگر، باید مواظب بود ذهن ما از آنچه شبهه ناك است و منشأ خودخواهانه دارد و با اعتقاد صحیح سازگار نیست، پاك باشد. برای هر دو جهت فوق خواندن دعا و زیارت، نیایش، نماز شب، انجام مستحبات و تفكر می تواند مفید باشد.
4- عبادت در این میان نقش جدی دارد. در سایه عبادت پروردگار به معنای تام آن، یقین به صورت تدریجی برای انسان ایجاد می شود.
از طرفی عبادت را در نماز و روزه نباید خلاصه نمود؛ بلكه كمك به دیگران، محبت و مهرورزی به والدین و آشنایان و دوستان، درس خواندن، و به طوركلی انجام وظایفمان همه عبادت الهی است.
قرآن می فرماید: "استعینوا بالصبر و الصلوة" یعنی به نماز و روزه در راه كمال خود كمك بگیرید. صبر در روایات ما به روزه تطبیق و تفسیر شده است. صبر یعنی ترك معصیت و نماز یعنی عبادت خدا. به همین سبب از یك سو اطاعت اوامر و نواهی پیامبران الهی برای تقویت ایمان، انجام واجبات و ترك محرمات ضروری است.
در خصوص نماز و اهمیت آن باید گفت: تعاملی است بین نماز خوب با دوری از گناه. از طرفی هر چه انسان از گناه دور شود نمازش بهتر می شود، و از سوی دیگر نماز كمك كار خوبی برای دوری از گناه است. از این رو باید هر چه می توان نماز را به وقت و با طمأنینه و آرامش خواند. چنین نمازی انسان را بیشتر به دوری از گناه ترغیب می كند؛ و ثمره آن ـ دوری از گناه ـ مقدمه نماز بهتر فردای ما خواهد بود و هكذا...
5ـ دوری از عواملی كه شهوات را می افزاید و تحریك می كند و اراده را به رخوت و سستی دعوت می كند، در این راه ضروری است. مثلا، به حسب روایتی كه امام خمینی آن را در كتاب شریف چهل حدیث ـ حدیث اول ـ آورده اند، گوش دادن به غناء ـ موسیقی مطرب ـ و لهویات اراده انسان را تضعیف می كند.
كنترل نگاه و زبان هم از عوامل مهم دستیابی به این مهم است.
در پایان متذكر می شویم كه باید در هر كاری از افراط و تفریط پرهیز كرد. از رسول خدا(ص) نقل شده كه: آفت عبادت، سستی و گاهی انجام دادن و گاهی ترك است.(بحارالانوار، ج77، ص 68) پس باید روش معتدلی را انتخاب كرد كه همیشه بتوان آن را استمرار داد.
علاّمه‎ طباطبایی(ره) می‎فرمایند: اصلاح اخلاق و هوا‎ی نفس و تحصیل ملكات فاضله، تنها و تنها یك راه دارد، آن هم عبارت است از: تكرار عمل صالح و مداومت بر آن. باید عمل نیك را آن قدر تكرار كرد و در موارد جزئی كه پیش می‎آید آن را انجام داد تا رفته رفته اثرش در نفس پایدار شود و در صفحه‎ی دل نقش بندد و تبدیل به ملكه اخلاقی گردد.
علمای اخلاق، رعایت سه اصل كلی را در این زمینه توصیه می‎نمایند؛ و هرگاه كسی بخواهد متخلّق به اخلاق الهی گردد و آن را در خویشتن خویش دوام و قوام بخشد، لازمه‎اش مراعات این سه اصل است:
1. مشارطه: در هنگام صبح، وقت برخاستن از خواب و شروع به كار، با نفس خویش شرط كند كه از حدود و احكام الهی تخطّی نكند و گناه و معصیتی را مرتكب نشود و در حد توان خود خدمت به خلق نماید.
2. مراقبه: یعنی از شرطی كه در ابتدای صبح با نفس خود بسته، محافظت و مراقبت نماید. او باید در طول روز با همان شرط ابتدایی زندگی كند؛ چون هر عقل سلیمی حكم می‎كند كه تخلّف از شرط حرام است. پس همواره باید كشیك نفس را بكشد و مراقب باشد كه از مسیر حق منحرف نشود.
3. محاسبه: در وقت خواب باید آنچه را كه در روز انجام داده، محاسبه‎ی كامل نماید و اگر خیانتی از نفس او سر زده، فوراً توبه نمود، و نفس را تأدیب نماید كه اصطلاحاً به این اصل، معاقبه و معاتبه هم گفته می‎شود؛ یعنی تعقیب نمودن و مورد عتاب قرار دادن نفس. همچنین اگر خطایی از او سر نزده است خدای تعالی را شكر كند و مواظب باشد كه شاید در این خواب به او موهبت و عنایتی از جانب حق بشود.
برای بسیاری از انبیا و اولیا، اولین بار در عالم خواب مكاشفاتی دست داده است.[میرزا جواد ملكی تبریزی، رساله‎ی لقاءالله، ص65 به بعد]
ضمنا شما را توصیه می كنیم با انسانهای نیك و متدیّن ارتباطات خود را بیشتر كنید. در محیط هایی مثل مسجد بیشتر رفت و آمد و توقف داشته باشید. با علمای صالح نشست و برخاست كنید و با مطالعه شرح حال عارفان دلسوخته و متشرع روح خود را تقویت كنید و استقامت ببخشید. در هر حال بر خدا توكل داشته باشید و همه چیز را تنها از او بخواهید. حتما دستگیر شما خواهد بود. قدر خود را بدانید و به همه مؤمنین، از جمله ما، دعا كنید.
موفق و مؤید باشید.