پرسش

بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و خسته نباشید،
طبق قول مشهور، مصحف معروف حضرت فاطمه (س) پس از رحلت رسول اكرم (ص){جهت تسكین قلب مبارك حضرت زهرا} بر ایشان نازل شد. ولیكن روایتی كه سند معتبری هم دارد ظاهرا گویای آنست كه این امر درزمان حضرت رسول (ص) صورت گرفته:
از امام صادق (ع) اینگونه روایت شده است : {فاطمه كتابی به یادگار گذاشت كه قرآن نیست؛ ولی سخنی از سخنان خداوند است كه خداوند بر فاطمه نازل فرموده است.این مجموعه به املای رسول خدا (ص) و خط علی (ع) است.} --- بصائرالدرجات3 :176---

سئوال: الف) آیا این روایت بدان معناست كه رسول خدا (ص) نیز از محتویات مصحف اطلاع داشتند؟ زیرا اگر فرض كنیم كه به دلیل اینكه پس از رحلت نازل شده، ایشان از محتویات آن آگاهی نداشتند؛ با مقام برترشان نسبت به دختر گرامیشان مغایرت پیدا میكند!
ب) یا اصلا احتمال دیگری وجود دارد كه این مصحف در زمان پیامبر (ص) و بواسطهء ایشان به حضرت زهرا (س) منتقل شده است؟
سپاسگزارم

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
در باره محتوا و زمان نگارش مصحف حضرت فاطمه(س)، فی الجمله، تعارضی در اخبار موجود است؛ كه البته قابل حل و جمع است.
در باره محتوای محتوای مصحف، برخی روایات آن را پیش گویی حوادث آینده(بحارالانوار، ج26، ص44)، وصیت حضرت(س) و مصیبت‌های فرزندان در طول زمان( همان، ص41 و ص43)، و برخی هم آن را مشتمل بر تمام احكام حلال و حرام می‌داند.(همان، ص37 و اصول كافی، ج1، ص240)
و اما در زمان نگارش مصحف، برخی روایات آن را در زمان حیات پیامبر، و به املاء حضرتش(ص)، و خط حضرت علی(ع) می‌دانند.(بحارالانوار، ج26، ‌ص41 و ص42) و برخی آن را وحی خداوند به حضرت فاطمه(س) توسط فرشته یا جبرائیل می‌دانند كه به املاء ایشان و به خط علی(ع)است.(بحارالانوار، ج26، ص39 و ص44 و ص48 ـ اصول كافی، ج1، ص341)
وجوه جمع متعددی برای حل این تعارضات بدوی گفته شده است.
آیةالله سید محسن امین فرموده است: منظور از "رسول الله" در روایات دسته اول ـ كه فرموده املاء رسول خدا بوده ـ معنای لغوی كلمه، یعنی فرستاده خداست، نه پیامبر اكرم(ص)؛ بنابراین می‌تواند بر فرشته‌ای از فرشتگان الهی ـ یعنی حضرت جبرائیل(ع) ـ هم منطبق باشد.(اعیان الشیعة، ج1، ص311)
این احتمال احتمال قابل توجهی نیست، ولی نمی توان انكار كرد كه آن با استعمال متداول لفظ "رسول الله" سازگار نیست.
وجه جمع دیگری كه گفته شده این است كه حضرت زهرا(س) دو مصحف داشته، یكی از آنها ره آورد املای رسول خدا(ص) بوده و دیگری سخنان جبرائیل به آن بانو.( ر.ك. به اعیان الشیعة، ج1، ص314)
این وجه جمع بهتری است، و شاید قرائن جدی بر صحت آن هست؛ از جمله این كه در برخی روایات تصریح شده كه در مصحف فاطمه(س) چیزی از حلال و حرام نیست، و فقط إخبارات جبرائیل است.(ر.ك. به اصول كافی ، ج1 ، ص240) پس آن چه مشتمل بر احكام است، نمی تواند مصحف معروف حضرتش باشد. این همان املاء رسول خدا(ص) به علی(ع) بوده، كه توسط فاطمه(س) جمع‌ آوری و حفظ می شده است.
روایاتی هم در این زمینه وجود دارد كه حضرت زهرا(س) در زمان حیات پیامبر(ص) روایات را جمع می‌كرده است.( ر.ك. به نهج الحیاة، محمد دشتی) برخی روایات آن مجموعه دیگر را كه به املاء رسول خدا(ص) و خط امام علی(ع)، و مشتمل بر تمام حلالها و حرامها بوده، با نامهای دیگر خوانده اند.(ر.ك. به "امام راحل و فقه سنتی"، آیةالله محمدی گیلانی)
پس مصحف حضرت فاطمه(س)، همان أخبار جبرائیل، پس از رحلت رسول خدا(ص) به فاطمه(س) است كه توسط ایشان بیان و حضرت علی(ع) نوشته است.
در انتها شایان ذكر است كه این منافات با علم رسول الله(ص) به محتوای آن اخبار ندارد، هر چند پس از رحلت ایشان توسط جبرائیل به حضرت زهرا(س) رسیده باشد. والله العالم
با التماس دعا.