پرسش

بسمه تعالی
با عرض سلام
1- منظور از وطن در احكام شرعی به چه معناست لطفا به طور كامل و همه جانبه توضیح دهید؟
2- ایا سالهای اقامت در یك مكان تاثیری در وطن بودن و یا نبودن ان دارد؟
با تشكر

پاسخ

با عرض سلام و تحیت.
برادر محترم!
1) وطن از اصطلاحاتی است كه مخترع شرع مقدس نیست، بلكه یك معنای عرفی دارد كه در ذهن همه مردم به شكل اجمال و ارتكاز وجود دارد، و شارع هم همان را اراده فرموده است.
اقسام وطن در فقه عبارت است از:
الف) وطن عرفی؛ و آن خود نیز چند قسم است: اصلی، اتخاذی، تبعی و قهری یا حكمی.
ب) وطن شرعی.
حال به اختصار به توضیح هر یك از اصطلاحات فوق می‌پردازیم:
1ـ وطن اصلی، محل زندگی پدر و مادر است كه شخص در آن جا متولد، و بزرگ شده است.
2ـ وطن اتخاذی، محلی است كه شخص برای زندگی دائمی ـ هرچند برای مدتی از سال ـ انتخاب كرده است و انسان می‌تواند دو محل، بلكه سه محل را به طور هم زمان، برای خود وطن قرار دهد.
3ـ وطن تبعی، محلی است كه به تبع دیگری، برای كسی، وطن می‌شود؛ مثل تبعیت زن و فرزند(در موارد خاص) از شوهر و پدر در وطن.
4ـ وطن حكمی و قهری، محلی است كه شخص، بدون قصد توطن، مدت قابل ملاحظه ای را در آن جا زندگی كرده است، به طوری كه عرفاً اهل آن جا محسوب می‌شود.
5ـ وطن شرعی، محلی است كه شخص در آن جا ملك قابل سكونت داشته، و حداقل 6 ماه متوالی به قصد توطن در آن جا زندگی كرده است.
قابل تذكر است كه جزئیات احكام مربوط به هر یك از موارد را باید در رساله‌های عملیه مطالعه نمود. اما به اختصار به عرض می‌رسد كه، در واقع وطن دو قسم بیشتر نیست: یا شرعی است یا عرفی.
وطن شرعی را، غیر از آیت الله خویی و آیت الله بهجت(بنابراحتیاط واجب)، دیگر مراجع قبول ندارند. بنابراین، به نظر سایر مراجع عظام، وطن یك قسم بیشتر نیست و آن وطن عرفی است.
2) همان طور كه ذكر شد، اگر شخص در یك مكان مدتی اقامت داشته باشد و قصد توطن كند، حكم وطن را خواهد داشت. آری اگر شخص بدون قصد وطن، آن قدر سكونت كند كه عرفاً از اهالی آن جا به حساب آید، حكم وطن قهری خواهد داشت. مثلاً، شخصی اهل تهران، از چهل سال پیش به قم مهاجرت كرده، و بدون قصد توطن در آن جا زندگی می‌كند. پیداست كه بعد از این مدت طولانی، مردم او را اهل قم می‌دانند. بنابراین، از این به بعد قم برای او وطن است و باید به احكام وطن عمل كند.
برای مطالعه گسترده‌تر درباره احكام مسافر به منابع ذیل مراجعه شود:
1ـ احكام مراجع، جامعه محترم مدرسین.
2ـ احكام مسافر، مطابق با فتوای ده تن از مراجع عظام تقلید، تألیف محمد وافر، انتشارات صبوری.
موفق و مؤید باشید.