پرسش

با عرض سلام و خسته نباشید.
می خواستم بدانم چطور ممكن است كه در قران كه آنرا كتابی كامل می دانیم، در هیچ كجا اشاره مستقیم و غیرقابل انكار نسبت به امر امامت، یعنی جانشینان پیامبر نشده باشد و آنچه ما از قرآن برای اثبات امامت استخراج می كنیم، شاید نوعی توجیه باشد و آنچه اهل سنت برای نشان دادن اینكه امامت مخالف نص صریح قرآن است،از قرآن استخراج می كند نیز قابل تامل است.
با تشكر.

پاسخ

دوست عزیز!
قبل از هر چیز یادآور می شویم كه در استنباط از قرآن همه قرائن را باید در نظر گرفت. از جمله این قرائن تاریخ و شأن نزول آیات، و همچنین روایات نبوی، و احیانا روایات اهل بیت است.
به قاطعیت می توان گفت كه با توجه به قرائن مزبور جایی برای تردید در امامت و خلافت بلافصل امیرالمؤمنین(ع) و استنباط آن از قرآن نمی ماند. در آینده به بعضی از این قرائن اشاره خواهیم كرد.
اما با همه این تفاصیل جای این سؤال هست كه چرا قرآن به صراحت ـ یعنی به گونه ای كه نیازی به تمسك به قرائن خارجیه كلام نباشد ـ نام علی را نیاورده است؟
این سؤال مهمی است كه در پاسخ آن به مطالب ذیل توجه كنید.
اینكه چرا نام امیرالمومنین علی(علیه السلام) به طور خاص در قرآن نیامده، جواب كلی در چنین سؤالهایی كه به فعل الهی و حكمتهای او بازمی گردد، آن است كه خود خدا می داند كه علت فعل او چه بوده است، و هر آنچه كه بگوییم احتمالاتی است كه با توجه به قرائن، به ذهن بندگان خدا رسیده است.
یكی از احتمالات قابل توجه كه مرحوم امام خمینی در "كشف الاسرار" فرموده اند این است كه دشمنی قریش با اهل بیت(ع) و استمرار خط ولایت و خلافت در این خاندان به حدی بوده كه وضوح بیش از آن چه در قرآن هست، موجب آن می شده كه قریش یكپارچه كمر همت به نابودی و یا تحریف قرآن بگیرند؛ و حكمت خداوندی به این تعلق گرفته كه به جهت حفظ و صیانت از قرآن، بیان موجود را در اثبات ولایت اختیار كند.
اما آیاتی كه دلالت بر ولایت و امامت و خلافت بلافصل امام علی دارند، به همراه بیان آن، ولو با كمك قرائن خارجیه به شرح زیر است.
آیات متعددی از قرآن(در حدود 200 آیه) به كمك اسناد قطعی شیعه و سنی در شأن علی(ع) و مقامات و اوصاف خاص او ـ از جمله ولایتش ـ و گاهی نیز در شأن علی، فاطمه، حسن و حسین(علیهم السلام) نازل شده است. مثل:
1- آیه شریفه: «إنما ولیكم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلوة و یؤتون الزكوة و هم راكعون» یعنی سرپرست و ولی شما تنها خداست و پیامبر او و آنها كه ایكان آورده اند، همانها كه نماز را بر پا می دارند و در حال ركوع زكات می دهند.(مائده/55)
این آیه به "آیه ولایت" معروف است، و آن كس كه در حال ركوع زكات داد، به تصریح تاریخ ـ ولو در منابع اهل سنت ـ امیر المومنین بوده است.
2- آیه شریفه : «فمن حاجك فیه من بعد ما جاءك من العلم فقل تعالوا ندع أبناءنا و أبناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و أنفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنة الله علی الكاذبین» یعنی هر گاه بعد از علم و دانشی كه (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) كسانی با تو به محاجه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت كنیم شما هم فرزندان خود را، ما زنان خویش را دعوت كنیم و شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت كنیم شما هم از نفوس خود، آنگاه مباهله كنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.(آل عمران/ 61)
در این آیه كه به "آیه مباهله" معروف است، خداوند متعال از زبان پیامبرش با تعبیر "أنفسنا" از حضرت علی (ع) یاد می كند.
این فضیلت كافی نیست تا اهل صلاح را، لااقل، به مشورت با علی(ع) در امر خلافت وادارد؟! و این كه دشمنان علی صلاحیت خلافت رسول اكرم(ص) را نداشته باشد!؟
3- آیه شریفه : «... الیوم یئس الذین كفروا من دینكم فلاتخشوهم و اخشون الیوم أكملت لكم دینكم و أتممت علیكم نعمتی و رضیت لكم الاسلام دینا ...» یعنی امروز كافران از (زوال) آئین شما مایوس شدند، بنا بر این از آنها نترسید و از (مخالفت) من بترسید، امروز دین شما را كامل كردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را بعنوان آئین (جاودان) شما پذیرفتم...(مائده/ 3)
این آیه كه به "آیه اكمال دین" معروف است، واقعه غدیر خم را یاد آوری می كند كه در آن روز پس از نصب امام علی(ع) به جانشینی و ولایت الهی، این آیه شریفه نازل شد.
به شهادت این آیه، پس از نصب ولایت بود كه دین اسلام كامل شد و كافران مایوس شدند، زیرا آنها در این فكر بودند كه پس از رحلت پیامبر، دیگر دین اسلام رهبری ندارد و می شود آن را نابود كرد و از بین برد.
4- آیه شریفه: « و قال نبیهم ... قال إن الله اصطفیه علیكم و زاده بسطة فی العلم و الجسم ... إن فی ذلك لآیة لكم إن كنتم مؤمنین» (بقره/247و 248) كه در این آیه شریفه خداوند متعال داستان یكی از انبیاء بنی اسرائیل را بیان می كند كه برای خود جانشینی انتخاب می كند و برای آن جانشین خود خصوصیات و ویژگیهایی را بیان می دارد.
نكته مهم اینجا است كه بطور مسلم خداوند نمیخواهد فقط داستان نقل نماید، و لذا مسلمانان باید توجه داشته باشند كه اگر بخواهند برای پیامبر خدا(ص) جانشینی انتخاب شود این ویژگیها را باید داشته باشد، و بطور قطع در زمان صدر اسلام و پس از رحلت رسول اكرم(ص) هیچ كس به غیر از امام علی(ع) این شرائط را نداشت. و جای تأسف است كه به این آیات الهی كه بطور صریح ملاك و معیار جانشین پیامبر را بیان می دارد توجهی نشده است.
بعد از آن كه تصریح به نام علی و اولاد او در قرآن ممكن نبوده، این اشارات و تآكیدات قرآنی كافی است تا دلهای سالم را هدایت كند.
آیات بسیار دیگری هم هست كه این مقال گنجایش ذكر آنها را ندارد.
یكی از محدثین اهل تسنن، به نام حاكم حسكانی حنفی(متوفای 490 ه.ق) دو جلد كتاب، به نام شواهد التنزیل، نگاشته و در آنجا 210 آیه قرآن را ذكر كرده كه همگی در شأن علی(ع) و خانواده اش نازل شده اند.
عالمان و دانشمندان شیعه نیز كتب متعددی در این باره به رشته تحریر در آورده اند. برای نمونه به كتاب شریف "فضائل الخمسة فی الصحاح الستة" در5 جلد، اثر حضرت آیت الله فیروز آبادی مراجعه شود.
بنابر این توجه به این نكات ضروری است:
1) گرچه در قرآن اشاره صریح، بدین معنا كه ذكر نام از اهلبیت شده باشد نیست ولی باید توجه داشت كه آیات بسیاری در قرآن هست كه اشاره مستقیم و غیرقابل انكار به مسأله امامت و رهبری جامعه اسلامی پس از رسول اكرم(ص) دارد.
2) از آنجا كه به تصریح پیامبر اكرم(ص) قرآن كریم و عترت (اهلبیت)، هر دو در كنار هم قرار دارند و توصیه زیادی بر تمسك به این دو از طرف حضرت(ص) شده ، و حتی اهل سنت نیز این روایات را آورده اند، جایگاه رفیع امامت و رهبری امت اسلامی بر هیچ انسان آگاهی مخفی نیست. و قابل توجه اینكه آنچه از قرآن كریم راجع به امامت و جایگاه امامت در قرآن استفاده و اثبات می شود همگی به استناد سخنان و روایات صریحی است كه در این باره از امامان معصوم(ع) به ما رسیده است. بنابر این اثبات امامت از قرآن كریم توجیه نیست، بلكه تفسیر آیات الهی است كه توسط آن امامان معصومی تفسیر شده كه به حق از هر فردی شایسته و لایق تر هستند برای بیان مراد الهی.
كسی نگوید استدلال به كلام امامان بر ولایت خودشان دوری است؛ چرا كه به موجب روایات متواتر از همه فرق اسلامی، و تصریح همه علمای شیعه و سنی، امامان اهل بیت لااقل مفسر قرآن هستند، و قول آنان در تفسیر حجت بر عالمیان است.
3) و اما در مورد موضع گیری اهل سنت در این باره باید پرسید كه آن همه سفارش پیامبر(ص) در مورد جایگاه و ارزش اهلبیت و عترت، كه حتی قرآن هم به آن اشاره دارد، كجا رفت با اینكه در روایات خود اهل سنت روایات متعددی نقل شده كه اشاره به امامان دوازده گانه پس از پیامبر(ص) دارد، و این روایات نیز از خود حضرت(ص) نقل شده اند. برای اطلاع از این روایات می توانید به تفسیر نمونه، ج4، ص309 مراجعه نمایید.
برای مطالعه بیشتر علاوه بر مراجعه به كتب فوق، می توانید به كتاب "اهل بیت در قرآن" نوشته دكتر نقی پورفر و كتاب "اهل بیت در قرآن و حدیث" نوشته محمدی ری شهری و "پیام قرآن" ج9، كه در مورد "امامت در قرآن" است، نوشته آیت الله مكارم شیرازی مراجعه نمایید.
پیروز باشید.