پرسش

با سلام
علت اینكه در روایات اسلامی از "امل" یا همان آرزو به بدی یاد شده و از مردم خواسته شده كه آرروی خود را كوتاه كنند چیست. آیا مثلا اگر نه این بود كه انسان آرزوی پرواز داشت- هیچگاه هواپیما اختراع نمی شد؟
با تشكر

پاسخ

دوست عزیز!
بدون شك، امید و آرزو، و به تعبیر عرب "امل" عامل حركت چرخهای زندگی انسانها است، به گونه‌ای كه اگر یك روز این حالت از دلهای مردم جهان برداشته شود، نظام زندگی به هم می‌ریزد و كمتر كسی انگیزه بر فعالیت و تلاش خود پیدا می‌كند؛ همان طور كه رسول گرامی اسلام(ص) به این مطلب اشاره فرموده‌اند: «الامل رحمه لامتی، و لولا الامل ما رضعت والدZ ولدها و لا غرس غارس شجرا» یعنی اینكه امید و آرزو برای امت من رحمت است،‌ و اگر امید نبود هیچ مادری به فرزندش شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی درختی نمی‌كاشت.(بحارالانوار، ج77، ص173)
ولی باید توجه داشت كه همین عامل حیات و ایجاد كننده انگیزه و نشاط، اگر از حد معمول بگذرد و به صورت آرزو‌های طول و دراز درآید، موجب انحراف و گمراهی انسان می‌شودY مانند آب باران كه مایه حیات است، ولی اگر از حد بگذرد، مایه غرق شدن و نابودی انسان می‌شود.
این نكته اساسی است كه اسلام بر آن تأكید می‌كند،‌ لذا نه تنها اسلام با داشتن امید و آرزو مخالف نیستT بلكه آن را ستوده و به عنوان "رحمت" از آن یاد كرده است،‌ ولی آنچه كه اسلام آن را مذموم دانسته و از آن نهی نموده، آن امید و آرزویی است كه از حد معمول و معقول خارج شده و انسان را به عالم تخیل برده و او را دچار غفلت و عقب ماندگی و گمراهی نماید.
و اگر به روایاتی كه در این زمینه وارد شده است مراجعه كنیم، می‌بینیم همه روایاتی كه آرزو را مورد مذمت قرار داده‌اندT به خاطر این است كه آرزو‌های طولانی و واهی باعث فراموش شدن یاد آخرت،‌ و به فراموشی سپردن مرگ، و غافل شدن انسان از تكامل واقعی، و به دنبال آن به وجود آمدن قساوت قلب‌، و در نهایت دور شدن از خداوند است؛ از جمله،‌ این روایات كه:
1 ـ «الأمل ینسی الأجل» یعنی آرزو موجب به فراموشی سپردن مرگ می‌شود.
2 ـ «أكثر الناس أملا أقلهم للموت ذكرا» یعنی آن انسانهایی كه آرزوهای بیشتری دارند كسانی هستند كه كمتر به یاد مرگ و آخرت می‌باشند.
3 ـ «أما طول الأمل فینسی الآخرة» یعنی آرزوی طولانی موجب فراموشی آخرت می‌شود.
4 ـ «أطول الناس أملا أسوؤهم عملا» یعنی آنهایی كه آرزوهای طولانی‌تری دارند اعمال سوء و ناپسند آنها نیز از دیگران بیشتر است.
5 ـ «ثمره الأمل فساد العمل» یعنی نتیجه آرزو، داشتن اعمال ناپسند است.
6ـ در روایتی از جمله پیامهای خداوند به حضرت موسی را این چنین آورده است‌: «یا موسی! لاتطول فی الدنیا أملك، فیقسو قلبك، و القاسی القلب منی بعید» یعنی ای موسی! در دنیا آرزوهای طولانی نداشته باش، چرا كه موجب قساوت قلب می‌شود و كسی كه قسی القلب شده است از من دور است.
با توجه به این دسته روایات،‌ می‌بینیم آنچه كه روی آن تأكید شده است آرزوهایی است كه موجب غفلت و فراموشی یاد مرگ و قیامت، و غرق شدن در دنیا و آرزو‌های آن است كه سر انجام آن دور شدن از خداوند و بدی عمل است.
در نتیجه می‌توان تمنیات و آرزو‌ها را به دو دسته تقسیم نمود:
1 ـ آرزو‌هایی كه از روح بلند انسان سرچشمه می‌گیرد و عاملی است برای حركت، تلاش و سیر تكاملی انسان، مثل این كه انسان آرزو كند، در دانش، تقوی، شخصیت و آبرو سرآمد جهانیان باشد.
و روایات هم تشویق می‌كنند كه انسان به سراغ آرزوهای خیر برود، كما اینكه رسول گرامی اسلام(ص) می‌فرمایند: «من تمنی شیئا و هو لله(عز و جل) رضی لم یخرج من الدنیا حتی یعطاه» یعنی كسی كه چیزی را آرزو كند كه موجب رضای خداوند است، از دنیا بیرون نمی‌رود، مگر این كه به آن برسد.
و از برخی روایات استفاده می‌شود كه هر گاه در دنیا به آن نرسد به ثواب و پاداش آن خواهد رسید.
2 ـ آرزوهایی كه مایه غفلت و بی‌خبری و عقب ماندگی است، مانند آرزوی رسیدن به عمر جاویدان، در اختیار گرفتن همه اموال و ثروت‌ها، حكومت بر همه انسانها و …
كه روایات دسته دوم آرزوها را مذمت كرده اند، از این رو در روایات آمده: «إتقوا باطل الأمل»، «إتقوا خداع الآمال» یعنی از آرزو‌های باطل و فریبنده دوری نمایید.
برای مطالعه بیشتر پیرامون روایات مربوط به این موضوع می‌توانید به كتاب "میزان الحكمة"، ج1، ص139 تا 164 و نهج البلاغه، كه توسط آقای دشتی موضوع بندی و فهرست یابی شده مراجعه فرمائید.
پیروز باشید.