پرسش

با توجه به این سخن امام كه ((ملی گرایی بر خلاف اسلام است )) منطق این سخن را توضیح دهید ؟
((در صورت امكان امام خامنه ای پاسخ گویند))

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
در پاسخ به شما ـ دوست عزیز! ـ باید توجه تان را به یك نكته جلب كنیم؛ و آن این كه ملی گرایی - كه ترجمه فارسی ناسیونالیسم است - یك پدیده جدیدی است كه در قرون جدید در مغرب زمین پیدا شده است؛ و دارای بار ارزشی و پشتوانه های معرفتی خاصی است. از اینرو هرگز آن را نباید با "وطن دوستی" اشتباه گرفت و با تمسك به حدیث نبوی كه فرمودند: «حب الوطن من الایمان»(سفینة البحار، ج2، ص668)، آن را تقویت كرد، و گفت: پس ملی گرایی جزئی از ایمان است!
ناسیونالیسم گاهی مبیّن حالتی ذهنی و آگاهی ای است كه اعضای یك گروه از اینكه متعلق به ملت معینی هستند، با توجه به سهیم بودن در فرهنگ یا هویت مشترك خود و همچنین احساس عاطفی همدردی نسبت به مردم آن سرزمین از خود بروز می دهند.
این احساس می تواند به طور عینی بروز كند؛ مثل بروز همبستگی گروهی علیه بیگانگان، نمایش نشانه ها و نمادهایی خاص، خواندن سرودهای میهن دوستانه و رفتن به دنبال منافع ملی و ترجیح دادن آن بر منافع شخصی یا ارزشهای دیگر.(ر.ك به "مقدمه ای بر ایدئولوژیهای سیاسی"، یان مكنزی و دیگران، ص215)
بروز این همبستگی ها همه یك جور نیست. علاقه افراطی تماشاگران استادیوم های فوتبال انگلیسی به تیم مورد ملی خود هم، نوعی تعصب ناسیونالیستی شمرده شده است.(ر.ك. به همان)
یا در ایران ما، ترجیح منافع به ظاهر ملی بر ارزشهای اسلامی- كه توسط گروههائی قبل و بعد از انقلاب شعار داده می شد- هم نوعی ملی گرایی است.
پر واضح است، سخن امام خمینی در یك ظرف تاریخی خاص صادر شده، و با اتكاء به قرائن موجود در آن ظرف زمانی و مكانی، ناظر به شعارهایی مثل «اسلام برای ایران، نه ایران برای اسلام» و مثل آن بوده است و منطق قابل فهمی دارد. در تفكری كه انتقاد امام ناظر به آن است، نه تنها وطن دوستی و ملی گرائی از دین گرفته نشده است، بلكه در رقابت با دین فرض شده است. مرحوم امام این تفكر را غیر اسلامی می داند.
ناسیونالیسم را بمثابه یك ایدئولوژی هم دانسته اند. در آن صورت، ناسیونالیسم یا در مجموعه ای از اصول كلی لیبرال دمكراسی جای می گیرد و یا حاوی شرحی در باره اوضاع و احوال یگانه ملت خاصی دارد كه جانبدار آرمان آن است.(ر.ك. به همان، ص217) این همان است كه می تواند زمینه فاشیسم را ایجاد كند.
با این اوصاف مسلم است همه آموزه های معرفتی و ارزشی ناسیونالیسم، الزاما با اسلام سازگاری ندارد.
اگر ناسیونالیسم به معنای مشروعیت مطلق حاكمیت مردم بر خود است، بدون آن كه خدا در این مشروعیت نقشی داشته باشد، نمی تواند مورد تأیید اسلام باشد. اسلام حاكمیت مردم را در چارچوب اسلام می پذیرد، ولی نه به طور مطلق.
و اگر ناسیونالیسم به این معنا است كه فرهنگ ملی، به صرف آن كه از تاریخ مرز و بومی برخاسته، مقدس باشد، باز با معیار های الهی و عقلانی قابل انطباق نیست.
مخلص كلام آن كه ملی گرایی حاوی عقاید و ارزشهایی خاص است كه با "حب الوطن" بسیار متمایز است. وطن دوستی در چهار چوب دیگر ارزشهای مقبول، كاری عقلانی است. اما در رأس ارزشها قرار گرفتن به گونه ای كه همه چیز با آن سنجیده شود، البته كاری غلط است.
مولوی به این حقیقت با لطافت خاصی اشاره می كند، كه باید وطن واقعی را هم از یاد نبرد، و این وطن مانع رسیدن به وطن اصیل انسانی نگردد.
"از دم "حب الوطن" بگذر مایست
كه وطن آنسوست جان زین سوی نیست"
"گر وطن خواهی گذر آنسوی شط
این حدیث راست را كم خوان غلط"

با التماس دعا.