پرسش

چرا خداوند متعال این قدر قرآن را غیر صریح نازل نموده تا افراد برای استفاده از آن مجبور به مراجعه به تفاسیر شوند و این قدر اختلاف بین شیعه و سنی بیفتد؟

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
در ابتدا باید بررسی كرد كه مراد از "غیر صریح" بودن قرآن چیست؟
اگر منظور این است كه قرآن روشن و واضح نمی باشد، این مطلب را قرآن رد كرده و فرموده است:«هذا لسان عربی مبین» یعنی این قرآن زبان عربی آشكار و روشن است.(نحل/279)
و اگر منظور این است كه قرآن معارف و مسائل خود را به صورت كلی بیان كرده است، باید توجه داشت كه این كلی گویی، گاهی در احكام است و گاهی در معارف و موضوعات.
در مورد احكام، چون قرآن، كتاب مادر برای قانون اسلامی است، لذا احكام و قوانین مندرج در آن نیز، مانند قوانین اساسی بشری، به یك دسته اصول كلی و مبنایی اكتفا نموده، و شرح و تفسیر و تطبیق آن بر جزئیات و مصداقها را به عهده پیشوایان دین وانهاده است. در غیر این صورت كتابی بسیار پر حجم می گشت، و رغبت به خواندن آن و استفاده از آن به حداقل می رسید.
در مورد معارف و موضوعات نیز، واقعیت آن است كه محدودیتهای ذهنی مخاطب بسیاری از اوقات سخن گوینده را محدود می كند تا به گونه ای سخن بگوید كه برای در قالبهای ذهنی مخاطب بگنجد. این مشكل وقتی به اوج خود می رسد كه اولا، افق ذهنی گوینده با مخاطب متفاوت باشد؛ ان هم تفاوتی كه بین علم خدا و علم انسانها هست.«وما أوتیتم من العلم إلا قلیلا»
و ثانیا، كلام خطاب به انسانهای عصر و زمان خاص و همچنین مكان خاص صادر نشده باشد.
خداوند با افق علمی بسیار دوردست، قرار است، در قرآن منزل، سخنی بگوید كه انسانهای همه زمانها و مكانها، تا روز قیامت آن را بفهمند و درس لازم را از آن بگیرند. قرآن در عین حال كه همه حقائق را گفته است به گونه ای است كه هر كس به میزان درك خود از آن بهره می برد. حكمت وجود بطون در قرآن همین است.
مقتضای چنین حالی طبیعتا اجمال را تا حدودی بر كلام تحمیل می كند؛ البته نه لزوما اجمالی كه راه را برای درك صحیح تفصیل ببندد، ولی بالاخره چنین كلامی محتاج مفسر است.
ذكر یك نكته، علاوه بر همه اینها، لازم است كه بین متن انشائی و متن اخباری هم فرقهای زیادی وجود دارد، كه در جای خود بررسی می شود.
در این زمینه ها بسیار می توان سخن گفت. آنچه گفتیم یك از هزاری است كه در مباحث مربوط به متن و تفسیر آن، و به خصوص زبان قرآن، می توان گفت. اجازه دهید در اینجا به همین اجمال اكتفا كنیم.
با این وجود، قرآن مسائل معارفی را به صورت كلی بیان كرده، و شرح و تفسیر آن را به عهده كارشناسان دین واگذار نموده است، تا با توجه به دستاوردهای فكری و علمی بشر ـ كه طبعا قرآن را تا همان میزان برای آنان قابل فهم می كند ـ به شرح و بسط آن بپردازند.
این ویژگی، اختصاصی به قرآن ندارد، بلكه همه آثار و متون مهم نیاز به شرح و تفسیر دارند؛ ولی ـ همانطور كه گذشت ـ بین متون از حیث تفاوت سطح گوینده و مخاطب، و همچنین گستره خطاب فرقهای جدی ای هست.
نكته دیگری هم كه باید بدان توجه داشت آن كه قرآن بر طبق اسلوبهای بشری نازل شده است، و از آنجا كه در زمان نزول بازار فصاحت و بلاغت نزد عرب رونق داشت در قرآن از مجاز و استعاره و تشبیه و كنایه و سایر تعبیر های ادبی و زبانی نیز استفاده زیادی شده است. قرآن با این عمل مزیت فصاحت كلام را برای همیشه بشر به شكل معجزه آسائی باقی گذارد.
همچنین در قرآن مفردات و تركیباتی یافت می شود كه در عصر نزول وحی بر پیامبر(ص) و اصحاب او آشكار بود، ولی با گذشت زمان طبعا صراحت و وضوح معنایی آن در پرده ابهام رفته است. لذا به شرح و بیان و كشف نیاز دارد، و اصولا همه آثار مهم زبانی و ادبی هم نیاز به شرح و تفسیر دارد.(ر.ك. به قرآن پژوهی، بهاءالدین خرمشاهی، ص141)
حاصل كلام این كه قرآن كریم كتابی نظیر كتابهای عادی و معمولی نیست كه اول و آخرش در دسترس همه انسان ها باشد، بلكه كتاب الهی دارای مراتب است، و هر كس بر اساس معرفت خود بدان دست می یابد. واز آنجا كه مرتبه اعلای آن، فقط نزد مطهرون، كه اهل بیت پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) هستند، می باشند، است ـ «إنما یعرف القرآن من خوطب به» ـ لذا برای فهم آن می بایست به آنان رجوع كرد. (ر.ك به تفسیر موضوعی قرآن كریم، آیةالله جوادی آملی، ج1، ص35) و در زمان ما علمای اسلام و مفسرین قرآن واسطه ما برای فهم قرآن از مجرای اهل بیتند؛ البته تا آن حد كه به دست رسیده است.
طبیعتا، مسلمانها برای فهم دقیق و عمیق قرآن باید به اهل فن این علم مراجعه نمایند، كسانی كه با تهذیب نفس و تحصیل علوم لازم به این مرحله دست یافته اند.(ر.ك. به تفسیر نمونه، ج1، مقدمه)
اما در خصوص اختلافات شیعه و سنی ـ یعنی مسئله خلافت ـ مسائل دیگری هست كه در جای خود می بایست بدان پرداخت. ما درجای دیگری به این سؤال اجمالا پاسخ داده ایم كه چرا نام امیر المؤمنین به طور صریح در قرآن نیامده است؟ به كد شماره 9380 رجوع كنید.
با تشكر.