پرسش

با سلام
البته شاید سوالی كه دارم مربوط به این بخش نباشد و لی چون ندانستم از كدام بخش این سوال را بكنم مزاحمتان شدم.
سوال بنده در خصوص نظارت استصوای شورای نگهبان هست كه معمولا سوژه جنجالهای سیاسی می شود.
خواستم بدانم كه اصلا این نظارت استصوابی به چه معناست و جایگاه قانونی آن در جامعه ما چیست و در صورت امكان آیا در كشورهای دیگر هم مشابه این نظارت در تشكیلات دولتی دارند یا خیر ؟
با تشكر
التماس دعا

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
به طور كلی، نظارت بر چگونگی و حسن فرایندهای قانونی- سیاسی در هر كشور به دو گونه قابل تصور است. 1- استطلاعی 2- استصوابی.
نظارت استطلاعی به نظارتی گفته می شود كه ناظر موظف است تنها از حسن انجام وظیفه مجریان اطلاع حاصل كند، و سپس بدون آنكه خود اقدام عملی كند و نحوه اجرا را تائید یا رد نماید، آنچه را كه مشاهده كرده به مقام ذیصلاح گزارش كند. این گونه نظارت كه صرفاً جنبه آگاهی یابی دارد، به واقع حق همه شهروندان نیز هست. به این نظارت نظارت غیر فعال یا "Passive" نیز می گویند.
اما در نظارت استصوابی، استصواب كه از واژه عربی است با واژه صواب هم ماده است. صواب به معنای درست در مقابل خطا بوده و استصواب به معنای صائب دانستن و درست شمردن است. در اصطلاح نظارت استصوابی به نظارتی گفته می شود كه در آن ناظر در موارد تصمیم گیری حضور دارد و باید اقدامات انجام شده را به صلاحدید خود تصویب كند. به این نظارت نظارت فعال یا "Active" گفته می شود.
گاه نظارت دیگری را هم مطرح می كنند، و نام آن را نظارت انضباطی می گذارند.
نظارت انضباطی آن است كه شورای نگهبان به عناون مقام ناظر بی طرف، با تطبیق مشخصات داوطلبان با شرائط انتخاب شدن و اجرای آن، و با نظارت بر جریان انتخابات و حصول اطمینان از درستی و عدم فساد سازوكار انتخاباتی و تأیید صحت برگزاری آن و اعلام نتیجه آن، تضمین كننده سلامت انجام انتخابات است. در این نظارت اگر شرائط قانونی ـ و نه آن چه صلاحدید اعضای شورا است ـ داوطلبان فراهم نباشد، شورا حق رد صلاحیت دارد و همچنین اگر شرائط قانونی اجرای انتخابات را مخدوش دید می تواند انتخابات را ابطال كند.
بعضی از حقوقدانان و اندیشمندان این نوع نظارت را هم نوعی نظارت استصوابی دانسته اند. و گفته اند نظارت استصوابی گاهی تطبیقی و حداقلی است ـ كه همین نظارت انضباطی خواهد بود ـ و گاهی مطلق و حداكثری است ـ كه همان نظارت استصوابی به معنای اول است.
با توجه به اقسام نظارت و تعریف هر یك راه برای قضاوت در باره آن آسانتر است.
نگارنده معتقد است كه اختلافات موجود در بعضی از موارد ناشی از آن است كه هر یك از طرفین اختلاف تعریف خاصی از نظارت استصوابی را در نظر دارد.
با این وجود اجازه دهید این بحث توسط حقوقدانان به سامان برسد. این راه منطقی حل همه مسائل قانونی در كشور است؛ راهی كه از سیاسی شدن بعضی اختلافات جلوگیری می كند. در ابهامات حقوقی است كه شیطان سیاست زدگی می تواند آفت وفاق باشد.
برای توضیح بیشتر به منابع زیر كه از دیدگاه های مختلف نگاشته شده اند مراجعه كنید:
1- "پرسشها و پاسخها"، ج3، استاد مصباح یزدی.
2- مقاله "نظارت شورای نگهبان انضباطی است"، دكتر سید محمد هاشمی، ارائه شده در سمینار احزاب و مشاركت سیاسی دفتر مطالعات وزارت كشور.
با تشكر.