پرسش

با سلام
سوالی برایم پیش امده
درست است كه انسان موجودی مختار است ولی در سطح جامعه میبینیم كه افراددر محیط های گوناگونی رشد وتشكیل شخصیت و عقیده داده اند
ایا كسی كه در در یك خانواده مذهبی رشد كرده و كسی كه در یك خانواده بی بند وبار شكل گرفته ایا یكسان است ایا دومی حق گله ندارد ایا حق ندارد به اولی بگوید تو كه هنر نكردی منم اگر در ان محیط بزرگ شده بودم الان شده بودم بهتر تو
نمیدانم توانستم منظورم را برسانم

پاسخ

با عرض سلام و تحیت!
اینكه انسانها در محیطهای گوناگون از نظر فرهنگ و تربیت، تمدن و ساختارهای مختلف حیات، دوستان و آشنایان و حتی خوراك و آب و هوا رشد می كنند، و هر كدام از این مسائل تاثیری بسزا در شكل گیری شخصیت انسانها دارد جای شك و شبهه نمی باشد. حتی اتفاقاتی كه برای شخص روی می دهد، هم در این مهم تأثیر می گذارد.
و این البته در انتظاری كه خداوند از فرد فرد انسانها دارد، تفاوت ایجاد می كند. خداوند از همه انتظارات یكسان ندارد. كسی كه در محیطی مساعد بزرگ شده وظائف سنگین تری هم برعهده دارد، و از كسی كه در شرائط نامطلوب بسر می برد توقع كمتری هست. ولذا است كه هیچكس نمی تواند در باره آخرت خود قضاوت كند، و مؤمن همیشه در خوف و رجاء است.
نقل می كنند كه روزی خداوند به موسای پیامبر فرمود: ای موسی! در وعده گاه فلان از میان بنی اسرائیل بدترین آنها را به نزد من بیاور. در موعد مقرر حضرت موسی(ع) به تنهایی آمد، بدون آن كه كسی را به همراه داشته باشد. خدا از علت عدم اطاعت امرش سؤال كرد. موسی عرض كرد: هر كه را دیدم نتوانستم بگویم او بدتر از من است.
خدا فرمود: اگر غیر این می كردی، موسی نبودی.
(نگارنده در این نقل به حافظه خود تكیه كرده است، و شاید در ظرائف روایت مطلبی را از خاطر برده باشد؛ ولی اصل مضمون همان است كه آمد.)
این روایت به خوبی مقصود را روشن می كند.
با این وجود به نكاتی توجه كنید:
1) اگر چه شرائط فوق الذكر می توانند در اعتقادات و عمل انسان تاثیرگذار باشند ـ و به همین جهت است كه اسلام دستورات ویژه ای در باره چگونگی نحوه زندگی و ارتباط با دیگران و چگونگی تشكیل خانواده و حتی خوراك و پوشاك دارد- ولی هیچكدام از این شرائط اختیار انسان را سلب نمی كنند. به عبارت دیگر هر كدام از موارد فوق می تواند مانع و مزاحمی برای حركت انسان باشد، ولی مانعیت آن به نحوی نیست كه نتوان آن را با همت و اراده به كناری زد، و ادامه طریق داد. بلكه تلاشی كه انسان برای رفع تأثیر این موانع می كند، خود موجب مضاعف شدن قرب او به خدا و كمال او خواهد شد، ولو این قرب در این دنیا قابل رؤیت و محاسبه نباشد.
بنابراین نمی توان به تصور اینكه فلانی در فلان محیط رشد كرده و من در آن محیط رشد ننموده ام، گفت: پس تكلیفی بر من نیست. انسانهای بسیاری بوده اند كه به مراتب در محیطهای به مراتب بدتر وناپسندتر از محیطهای ما رشد و نمو نموده اند، ولی با پشتكار و استقامت و اراده قوی توانستند به مراتبی بس رفیع تر و بزرگتر از كسانی كه در محیطی مناسب رشد كرده بودند دست یابند.
در روایت است كه خداوند هیچ سختی و بلایی را برای كسی بوجود نمی آورد، الا آن كه صبر در برابر آن را نیز به او عطا می كند. پس همه می توانیم در برابر موانع مقاومت كنیم و این انتظار از همه ما هست. بله به تبع سختی و آسانی راه ثواب اطاعت و عقاب عصیان متفاوت است، والبته آن را تنها خدا می داند و بس.
2) آنچه مورد توجه خداوند متعال است سعی و تلاش انسان در راه رسیدن به اوست، ونه جایی كه می رسیم. اگر ما تلاش كنیم خداوند "من حیث لایحتسب" ما را به مقصود می رساند.
همو در قرآن فرموده است: «لیس للانسان الا ما سعی» یعنی آنچه برای انسان می ماند، همان سعی و تلاش و كوششی است كه می كند.(نجم/39)
"هر كه بامش بیش، برفش بیشتر" هر كس زمینه رشد بیشتری داشته، رشد و تكامل بیشتری از او می خواهند؛ و در روز قیامت با توجه به این موانع است كه خداوند حسابرسی می كند.
3) خلاصه كلام آن كه از هر كس بر اساس حجتی كه برایش اقامه شده، توقع هست. البته مراد از حجت اعم از حجت عقلانی و حجت عاطفی است.
اما با این وجود شاید بتوان گفت حجت بر بعضی از مفاهیم و اعتقادات بر همه تمام است. و خدا در اصل اعتقاد به آنها و عمل بر طبق آن از همه انتظار واحدی دارد. مثلا گاهی به نظر می رسد كه در متون دینی ما اعتقاد به توحید از این دست است. اعتقاد به معاد و امكان آن هم چنین است. نگارنده نسبت به بند اخیر كلام تنها گمان و برداشت ظنی خود را بازگو می كند، و باب گفتگو را در این زمینه مفتوح می بیند.

در آخر تذكر این نكته ضروری است كه آن چه گفتیم با توجه به معنای عدل بدست می آید زیرا چه عدل را به رعایت حقوق افراد و اعطاء كردن حق به صاحب حق معنا كنیم ـ چنانچه مشهور بدان قائل است ـ و چه آن را به رعایت استحقاقها در افاضه وجود و امتناع نكردن از افاضه و رحمت به آنچه امكان وجود یا كمال وجود دارد ـ چنانچه شهید مطهری فرموده است ـ تعریف كنیم، باید به مطلب بالا ملتزم بود. البته صریح آیات و روایات هم همان است كه گذشت.
خداوند یار و یاور شما باد.