پرسش

باسلام
یك سیر مطالاتی در سطح فردی كه سال چهارم دبیرستان در رشته معارف تحصیل می كند.

پاسخ

برادر گرامی!
در ابتدا شایسته است این روحیه علمی و میل به تعالی و كمال فكری و عقلی شما ـ دوست عزیز ـ را ستود، و برای شما آرزوی موفقیت نمود.
در مطالعه كردن، شیوه یا روش مطالعه، موضوع مورد مطالعه، نگرش و تفكر نویسنده كتاب و مراتب سهولت و صعوبت مستوا و همچنین موضوع كتاب از اهمیت خاصی برخوردار هستند.
مطالعه اگر در یك مسیر و به صورت منظم باشد بسیار مفید‌تر است از مطالعه در موضوعات پراكنده و نامنظم.
و همچنین مطالعه‌ای بیشتر مفید است كه در راستای آن، چارچوب فكری خواننده نظم پیدا كند، و اگر خواننده از چارچوب فكری و نظری برخوردار نیست اسلوب و چارچوب فكری او را سامان بخشد؛ البته بدون آنكه آزادی اندیشه خود را در قبال نویسندگان از دست بدهد.
در این زمینه توجه شما را به چندنكته جلب می كنیم. این نكات پراكنده است و در فرصت اندكی كه نگارنده برای تنظِم جواب شما داشته، ترتیب داده است، ولی به هر حال نكات مهمی است.
1) نویسندگان مختلف شؤون و توانایی های متفاوتی دارند. از هر نویسنده و كتابی می بایست انتظار خاص خود را داشت و از كتابش در موضع مناسب خود بهره برد.
مثلا شاخصه كتابهای مرحوم علامه طباطبایی بیش از هر چیز، روش و اسلوب تفكر ایشان است. روش و اسلوبی كه توانسته است شاگردان بزرگی مثل مرحوم مطهری بپروراند.
ولی شاخصه كتابهای استاد سبحانی و یا آیت الله مكارم، اطلاعات و مواد خام زیادی است كه با مطالعه آثار ایشان بدست می آید. البته این به معنای تخطئه تفكر این بزرگواران نیست، بلكه منظور بیان شاخصه های اصلی نوشته های این اساتید است.
مرحوم مطهری از هر دو مزیت فوق بهره می برد.
2) برای آن كه انسان بتواند در حین افزایش معلومات معارفی خود آزادی اندیشه خود را از دست ندهد، بهتر است مطالعات خود را به طور منطقی چینش كند. یعنی مثلا اگر می خواهد به مطالعات سیاسی بپردازد، در قدم اول از تحلیل تحلیلگران بر مسائل سیاسی عالم آغاز نكند، بلكه در ابتدا به مطالعه جغرافی، تاریخ، نظامات و اندیشه های سیاسی، و بلكه فلسفی بپردازد، در عین این كه همیشه گوشه چشمی به اخبار سیاسی روز دارد. پس از این اگر تحلیل هر تحلیلگری را مطالعه كند مقهور او نیست، بلكه او را از موضع نقد می نگرد.
3) هرگز در قدمهای اول مطالعه خود را محدود به موضوعات خاص نكنید. منظم بخوانید، ولی همه چیز را بخوانید. انسان با متنوع خواندن، می تواند تأثیر علوم را در یكدیگر درك كند، ولو صاحبان نظر و مؤلفین در هر فن پی به این تأثیرات نبرده باشند. به خصوص علوم انسانی از ترابط علوم بسیاری شكل می گیرند.
4) در هر علمی به تاریخ آن علم توجه كنید. تسلط و اعتماد به نفسی كه از این راه حاصل می شود، كمتر به طریق دیگر بدست می آید.
نگارنده معتقد است با توجه به نكات فوق، كتابهای مرحوم مطهری آغاز خوبی برای مطالعات معارفی شما است.
شهید مطهری از روشنفكران اسلامی و از عالمان وارسته و از دانشمندان فرهیخته ای است كه كتابهای او علاوه بر پری مواد خام، دارای اسلوب فكری و اعتقادی منظم و صحیحی است، كه در عین حال سعی می كند كمتر رأی خود را به عنوان وحی منزل به خواننده عرضه كند، بلكه قدم به قدم خواننده را با یك سیر منطقی به پیش می برد. كتابهای او، اگر چه به نیت تقویت دین نوشته شده اند، ولی سعی شده از بعد علمی و عقلی آن چیزی كاسته نشود. رسالت مرحوم مطهری عقلانی كردن مفاهیمی است كه تا دِروز جز با چاشنی تعبد قابل فهم نبود.
از این رو توصیه می‌شود كتب استاد شهید را با توجه به سیر مطالعاتی آن مورد مطالعه دقیق قرار دهید. لازم به ذكر است كه این سیر مطالعاتی بر روی كتب شهید مطهری و همچنین بر روی نوارهای سخنرانی ایشان، به صورت یك فهرست و لیست منظم درآمده و به ترتیب از آسان به سخت مرتب شده است، كه می‌توانید این لیست را از فروشگاههای كتب شهید مطهری (انتشارات صدرا) فراهم نمایید.
نكته دیگر اینكه مطالعه كتب استاد را در دو مرحله انجام دهید. در هر دو مرحله بر اساس همان سیر مطالعاتی حركت كنید ولی تفاوت این دو مرحله در این است كه در مرحله اول، مطالعه به صورت سریع انجام می‌گیرد یعنی شما در این مرحله خود را ملزم به فهمیدن همه مطالب نمی‌كنید بلكه فقط مطالعه می‌كنید هر چه را فهمیدید كه هیچ، آنچه را نفهمیدید رها كنید و به مطالعه خود ادامه دهید تا سیر مطالعاتی كامل شود. در مرحله دوم سعی كنید همه مطالب را بفهمید و تا برای شما حل نشده آن را رها نكنید.
بنابراین مرحله‌ اول مرحله مطالعه و آمادگی است،‌ و مرحله دوم مرحله تفهیم و ثبت مطالب در ذهن است.
مطلب آخر این كه سعی بر آن باشد كه در مطالعه افراط و تفریط نشود، یعنی در ابتدا از مقدار كم شروع كنید و به طور منظم ادامه دهید و در اواسط زمان مطالعه را بیشتر كنید، نه اینكه از ابتدا بر خود سخت بگیرد و اجبار كنید كه حتماً‌ باید این تعداد را امروز مطالعه كنم. ولی در عین حال رعایت نظم و پشت كار نیز بسیار مهم است.
"رهرو آن نیست كه گه تند و گه آهسته رود رهرو آن است كه آهسته و پیوسته رود."
پس از یك دوره كتابهای مرحوم مطهری، خود شما می تونید تا حدی به علائق مطالعاتی خود پی ببرید، و قدم بعدی را با تفكر و مشورت بیابید.
پیروز باشید.