تبیان، دستیار زندگی

امام سجاد (ع) : و اي آن كه به سوي خود مي خواند ( به توبه و بازگشت امر مي فرمايد ) كسي را كه از او روبرگرداند ( معصيت و نافرماني كند )

و يا من يدعو الي نفسه من ادبر عنه .

امام سجاد (ع) : و اي آن كه نعمت و بخشش را ( بزرگ باشد يا كوچك ) تغيير نمي دهد ( نيست و نابود نمي گرداند ، و به عذاب و كيفر تبديل نمي نمايد ، اشاره به قول خداي تعالي " سوره 13 ، آيه 11 " : ان الله لا يغير ما بقوم حتي يغيروا ما بانفسهم " خدا نعمت قوم و گروهي را دگرگون نمي سازد تا اين كه نيكيشان را به بدي تبديل نمايد " و در واقع تغيير نعمت ايشان از جانب خداوند سبحان نيست تا گفته شود بين عبارت دعا : يا من لا يغير النعمه و آيه شريفه منافات دارد ، بلكه تغيير نعمت به سبب بدي آنان است پس گوييا ايشان تغيير دهنده نعمت هستند ) و به كيفر رساندن ( گنهكاران ) شتاب نمي كند ( بلكه از راه لطف و احسان آنها را مهلت مي دهد تا از معصيت و گناه توبه نمايند )

و يا من لا يغير النعمة ، و لا يبادر بالنقمة .

امام سجاد (ع) : و اي آن كه نيكي را به بار مي آورد تا آن را بيافزايد ( داراي ثمره و سود گرداند ) و از بدي درمي گذرد تا آن را ناپديد كند ( ببخشد )

و يا من يثمر الحسنة حتي ينميها و يتجاوز عن السيئة حتي يعفيها .

امام سجاد (ع) : آرزوها پيش از رسيدن به منتهي و پايان جود و بخشش تو با ( روا شدن ) خواسته ها برگشتند ( زيرا غايت و منتهي براي كرم و جود تو نيست ) و جامهاي حاجات و خواسته ها به جريان و روان شدن جود و بخشش تو پر شد ، و اوصاف پيش از رسيدن به ( كنه و حقيقت ) وصف تو از هم گسيختند ( ناتوان گشته ، مانده اند ) زيرا بلندترين بلندي بر بالاي هر بلندي ، و بزرگترين بزرگي بر بالاي هر بزرگي بس تو را است ( نه غير تو را )

انصرفت الامال دون مدي كرمك بالحاجات و امتلات بفيض جودك اوعية الطلبات ، و تفسخت دون بلوغ نعتك الصفات ، فلك العلو الاعلي فوق كل عال ، و الجلال الامجد فوق كل جلال .

امام سجاد (ع) : هر بزرگي در برابر تو خرد ، و هر ارجمندي در كنار ارجمنديت خوار است ( هر چند نسبت به ديگري بزرگ و ارجمند باشد ، زيرا هر موجودي در تحت قدرت و توانايي و مشيت و خواست توست ) آنان كه به سوي غير تو آمدند نوميد گشتند ، و آنان كه جز تو را درخواست نمودند زيان كردند ، و آنان كه به درگاه جز تو فرود آمدند تباه شدند ، و نعمت خواهان جز كسي كه از فضل و احسان تو نعمت خواست دچار خشكسالي ( بدبختي و گرفتاري ) گرديدند

كل جليل عندك صغير ، و كل شريف في جنب شرفك حقير ، خاب الوافدون علي غيرك ، و خسر المتعرضون إلا لك ، و ضاع الملمون إلا بك ، و اجدب المنتجعون إلا من انتجع فضلك .

امام سجاد (ع) : در ( رحمت ) تو به روي آنان كه خواهانند باز است ، و بخشش تو براي درخواست كنندگان مباح و رواست ( ممنوع و بازداشته نشده ) و فريادرسيت به فريادرس خواهان نزديك است

بابك مفتوح للراغبين ، و جودك مباح للسائلين ، و اغاثتك قريبة من المستغيثين .

امام سجاد (ع) : اميدواران از تو محروم نمي مانند ، و درخواست كنندگان عطا و بخششت نوميد نمي گردند ، و آمرزش خواهان به عذاب و كيفرت بدبخت نمي شوند ( اشاره به قول خداي تعالي " سوره 8 ، آيه 33 " : وما كان الله ليعذبهم وانت فيهم ، وما كان الله معذبهم وهم يستغفرون يعني و خدا ايشان را عذاب نخواهد كرد در حالي كه تو در ميان ايشان باشي ، و هم آنان را به كيفر نمي رساند در حالي كه استغفار نموده آمرزش مي طلبند )

لا يخيب منك الاملون ، و لا ييأس من عطائك المتعرضون ، و لا يشقي بنقمتك المستغفرون .

امام سجاد (ع) : روزي تو براي كسي كه معصيت و نافرمانيت كرده گسترده ( از جهت اظهار كمال كرم و بخششت او را هم فراگرفته ) و حلم و بردباريت ( شتاب نكردن در انتقام و به كيفر رساندن ) براي آن كه با تو دشمني نموده ( فرمانت نبرده ) روآورنده است ( زيرا ) عادت و روش تو به بدكاران احسان و نيكي است ، و طريقه ( حكمت ) تو بر تجاوز كنندگان از حد رحمت و مهرباني است ( اين سخن با قول خداي تعالي " سوره 2 ، آيه 190 " : ان الله لايحب المعتدين يعني خدا تجاوز كنندگان از حد " ستمكاران " را دوست ندارد " رحمت او ايشان را فرا نخواهد گرفت " منافات ندارد ، زيرا رحمت او بر ايشان از جهت اقتضا ذات اوست ، و دوست نداشتنش آنها را از جهت اقتضا از حد تجاوز نمودن آنان است ) تا اين كه مهلت دادن تو ايشان را از بازگشت ( از باطل به سوي حق ) مغرور ساخته و فريب داده ، و شتاب نكردن تو ( در كيفر ) آنها را از باز ايستادن ( بجا نياوردن گناه ) بازداشته

رزقك مبسوط لمن عصاك ، و حلمك معترض لمن ناواك ، عادتك الاحسان الي المسيئين ، و سنتك الابقاء علي المعتدين حتي لقد غرتهم أناتك عن الرجوع ، و صدهم امهالك عن النزوع .

امام سجاد (ع) : و ( ايشان غفلت دارند از ) اين كه آنان را مهلت داده اي براي آن است كه به فرمان تو بازگردند ، و اين كه درباره ( كيفر ) آنها شتاب ننمودي از جهت اعتماد به دوام و هميشگي ملك و پادشاهي خود مي باشد ( چون كسي عجله و شتاب مي نمايد كه از گذشتن وقت بترسد ، ولي كسي كه بر قدرت و تسلط خويش بر هر كه بخواهد و هر وقت كه بخواهد اعتماد داشته باشد سببي براي عجله و شتاب او نيست ) پس هر كه سزاوار نيكبختي بوده خاتمه و پايان كارش را نيكبخت گردانيدي ، و هر كه شايسته بدبختي بوده او را از جهت بدبختي خوار ساختي ( كمك و ياري نكرده به خود واگذاشتي )

و إنما تانيت بهم ليفيؤا الي امرك ، و امهلتهم ثقة بدوام ملكك ، فمن كان من اهل السعادة ختمت له بها ، و من كان من اهل الشقاوة خذلته لها .

امام سجاد (ع) : همه ايشان ( نيكبختان و بدبختان ) به حكم تو مي رسند ، و گفتار و كردارشان به فرمان تو بازمي گردد ( بازگشت همه به سوي توست ، و تو درباره ايشان به پاداش و كيفر و گذشت حكم كرده فرمان خواهي داد ، چنان كه در قرآن كريم " سوره 6 ، آيه 60 " فرموده : ثم اليه مرجعكم ثم ينبئكم بما كنتم تعملون يعني پس بازگشت شما " بعد از مرگ " به سوي اوست ، سپس " در روز قيامت " شما را به آنچه بجا مي آوريد آگاه مي سازد ) و طول مدت ( مهلت دادن توبه ) ايشان حجت و دليل تو را ( در انتقام بر آنها ) سست نساخته ( چنان كه جز تو هر كه را بر ديگري حجت باشد و به وسيله آن در گرفتن حق خود شتاب ننمايد تا آن كه به طول انجامد حجتش سست و از گرفتن حق خود ناتوان گردد ) و از جهت شتاب نكردن در ( باره بازخواست از ) اينان دليل آشكار تو درباره عذاب آنان باطل و نادرست نشده ( به اينكه گفته شود : اگر خداي تعالي را بر آنها حجت و دليل بود مهلتشان نمي داد )

كلهم صائرون الي حكمك ، و امورهم ائلة الي امرك ، لم يهن علي طول مدتهم سلطانك ، و لم يدحض لترك معاجلتهم برهانك .