تبیان، دستیار زندگی

امام سجاد (ع) : اگر عطا و بخشش نموده اي عطايت را به منت ( بيان كردن نيكي به طوري كه دل را مي شكند مانند گفتن چنين به تو عطا كردم يا چنين براي تو بجا آوردم ) نياميخته اي ، و اگر منع كرده بازداشته اي منعت از روي ستم نبوده ( زيرا عطا و منع خداوند سبحان از روي حكمت و عدل است پس منع او ستم نيست )

إن أعطيت لم تشب عطاءك بمن ، و إن منعت لم يكن منعك تعديا .

امام سجاد (ع) : پاداش مي دهي هر كه تو را سپاس گزارد و حال آن كه تو سپاسگزاري را به او الهام كرده اي

تشكر من شكرك و أنت الهمته شكرك .

امام سجاد (ع) : و جزا مي دهي هر كه تو را بستايد و حال آن كه تو ستودن را به او آموخته اي ( توفيق سپاس و ستودن به او داده اي )

و تكافئ من حمدك و أنت علمته حمدك .

امام سجاد (ع) : مي پوشاني ( گناه را ) بر كسي ( گنه كاري ) كه اگر مي خواستي او را رسوا مي كردي ، و بخشش مي كني بر كسي كه اگر مي خواستي او را ( از بخششت ) منع مي نمودي در حالي كه هر دو سزاوار رسوايي و منع هستند ، ليكن تو كارهايت را بر پايه تفضل و احسان قرار داده اي ، و قدرت و تواناييت را بر گذشت روان نموده اي ( و اين از جهت سعه و گشايش رحمت توست )

تستر علي من لو شئت فضحته ، و تجود علي من لو شئت منعته ، و كلاهما اهل منك للفضيحة والمنع غير أنك بنيت افعالك علي التفضل ، و اجريت قدرتك علي التجاوز .

امام سجاد (ع) : و كسي كه معصيت و نافرماني تو كرده با او به حلم و بردباري ( شتاب نكردن در كيفر او ) رفتار نموده اي ، و كسي را كه ( بر اثر گناهاني كه مرتكب شده ) به خود قصد ستم نموده مهلت داده اي ، تو ايشان را به مداراي خود مهلت مي دهي تا هنگام رجوع و بازگشتن ، و در مؤاخذه و كيفر ايشان شتاب نمي كني تا هنگام توبه براي اين كه هلاك شونده ايشان بر خلاف رضاي تو هلاك نشود ، و بدبختشان به وسيله نعمت تو بدبخت نگردد ( مستوجب عذاب نشود ) مگر پس از بسياري عذر داشتن و پس از پي در پي حجت و برهان بر او ( چنان كه در قرآن كريم " سوره 4 ، آيه 165 " فرموده : رسلا مبشرين ومنذرين لئلا يكون للناس علي الله حجة بعد الرسل وكان الله عزيزا حكيما يعني پيغمبران را فرستاديم كه " نيكان را " مژده دهند و " بدكاران را " بترسانند تا پس از فرستادن پيغمبران مردم را بر خدا حجت و برهاني نباشد " به اين كه كسي ما را به راه حق دعوت نكرد و ما هم نمي دانستيم " و خدا تواناي درستكار است . و اين اتمام حجت ) از روي كرم و بخششي است از عفو و گذشت تو اي بخشنده بزرگوار ، و سودي است از مهرباني تو اي بردبار ( كسي كه در كيفر شتاب نمي كني )

و تلقيت من عصاك بالحلم ، و امهلت من قصد لنفسه بالظلم ، تستنظرهم بأناتك إلي الانابة ، و تترك معاجلتهم الي التوبة لكيلا يهلك عليك هالكهم ، و لا يشقي بنعمتك شقيهم إلا عن طول الاعذار إليه ، و بعد ترادف الحجة عليه ، كرما من عفوك يا كريم ، و عائدة من عطفك يا حليم .

امام سجاد (ع) : تويي آن كه براي بندگانت دري به سوي عفوت گشوده اي ، و آن را توبه و بازگشت ناميده اي ، و بر آن در از وحي و پيغام خود و راهنمايي قرار داده اي تا از آن گمراه نشوند ، پس تو خود = كه نامت جاويد ( يا داراي بركت و احسان ) است = فرموده اي ( قرآن كريم " سوره 66 ، آيه 8 " توبوا الي الله توبة نصوحا عسي ربكم ان يكفر عنكم سيئاتكم ويدخلكم جنات تجري من تحتها الانهار ، يوم لا يخزي الله النبي والذين امنوا معه نورهم يسعي بين ايديهم وبايمانهم يقولون : ربنا اتمم لنا نورنا ، واغفر لنا ، انك علي كل شئ قدير ) : به سوي خدا توبه كنيد توبه خالص و پاكيزه ( پس براي خدا ، از گناهان پشيمان شويد از جهت اين كه بر خلاف رضاي خداي تعالي بوده ، نه از جهت ترس از آتش كه آن توبه نيست ، چنان كه خواجه نصير الدين طوسي - رحمه الله - در تجريد فرموده ) اميدوار باشيد كه پروردگارتان گناهانتان را از شما بپوشاند ( بيامرزد ) و شما را به بهشتها و باغهايي كه جويها از زير ( درختان ) آن روان است درآورد

أنت الذي فتحت لعبادك بابا الي عفوك ، و سميته التوبة ، و جعلت علي ذلك الباب دليلا من وحيك لئلا يضلوا عنه ، فقلت - تبارك اسمك - : توبوا إلي الله توبة نصوحا عسي ربكم أن يكفر عنكم سيئاتكم و يدخلكم جنات تجري من تحتها الأنهار .

امام سجاد (ع) : ( و آن ) روزي ( هنگامي است ) كه خدا پيغمبر و آن را كه به او ايمان آورده اند خوار نمي گرداند ( شفاعت آن حضرت را درباره امت و درخواست مؤمنين را درباره يارانشان مي پذيرد ) نور ايشان پيش روي آنها و از سمت راستشان مي رود ( بر اثر طاعت و بندگيشان در دنيا در جلو و سمت راست روشنايي براي آنان مي تابد كه در آن روشنايي به سوي بهشت مي روند ، يا " چنان كه از حضرت صادق - عليه السلام - روايت شده : " پيشوايان مؤمنين روز قيامت در جلو سمت راست آنها مي روند تا ايشان را به بهشت درآورند ) مي گويند : پروردگار ما نور ما را كامل گردان ( اين درخواست نسبت به تفاوت نورهاي آنهاست بر حسب اعمالشان در دنيا ) و ما را بيامرز ( از آنچه باعث كامل نشدن نور ماست درگذر ) زيرا تو بر هر چيز توانايي . پس بعد از گشودن در و به پا داشتن راهنما عذر و بهانه كسي كه از آمدن به آن منزل و جايگاه ( بهشت جاويد ، با جور بودن وسايل ) غافل و بي خبر باشد چيست ؟ !

يوم لا يخزي الله النبي و الذين امنوا معه ، نورهم يسعي بين أيديهم و بايمانهم ، يقولون : ربنا اتمم لنا نورنا ، و اغفر لنا ، إنك علي كل شي ء قدير . فما عذر من اغفل دخول ذلك المنزل بعد فتح الباب و اقامة الدليل ؟! .

امام سجاد (ع) : و تويي آن كه در داد و ستد با بندگان و پيشنهاد كالا دربهاي آن بر خود افزوده اي ( بيش از آنچه كه سزاوارند مي دهي ) مي خواهي در تجارت كردنشان با تو سود برند ، و در كوچ كردن به سوي تو و افزودني يافتن از جانب تو رستگار شوند ، پس ( از اين رو ) - تو خود كه نامت با بركت و احسان است و ( از مانند بودن به آفريده شدگان ) برتر و منزه و پاكي - فرموده اي ( در قرآن كريم " سوره 6 ، آيه 160 " من جاء بالحسنة فله عشر امثالها ، ومن جاء بالسيئة فلا يجزي الا مثلها ) : هر كه كار نيكو بجا آورد مزد او ده برابر خواهد بود ، و هر كه كار بد كند جز مانند كار بدش كيفر داده نمي شود

و أنت الذي زدت في السوم علي نفسك لعبادك ، تريد ربحهم في متاجرتهم لك ، و فوزهم بالوفادة عليك ، و الزيادة منك ، فقلت - تبارك اسمك و تعاليت - : من جاء بالحسنة فله عشر أمثالها ، و من جاء بالسيئة فلا يجزي إلا مثلها .

امام سجاد (ع) : و فرموده اي ( قرآن مجيد " سوره 2 ، آيه 261 " مثل الذين ينفقون اموالهم في سبيل الله كمثل حبة انبتت سبع سنابل في كل سنبلة مائة حبة ، والله يضاعف لمن يشاء ) : داستان كساني كه داراييهاشان را در راه خدا صرف مي نمايند مانند داستان دانه اي است كه هفت خوشه رويانيده كه در هر خوشه صد دانه باشد ( يك دانه هفتصد دانه بشود ) و خدا براي هر كه بخواهد چندين برابر ( از اين مقدار ) مي گرداند ، و فرموده اي ( قرآن شريف " سوره 2 ، آيه 245 " من ذا الذي يقرض الله قرضا حسنا فيضاعفه له اضعافا كثيرة ) : كيست آن كه به ( بندگان درمانده ) خدا وام نيكو دهد ( وامي كه در گرفتن آن شتاب ننمايد ، يا منت ننهد ، يا عوض و بجاي آن را نخواهد ) كه خدا آن را برايش چندين برابر گرداند . و نظاير و مانندهاي آنها ( آياتي كه ) از افزايشهاي حسنات و نيكوييها كه در قرآن فرستاده اي ( مانند " سوره 27 ، آيه 89 " : من جاء بالحسنة فله خير منها يعني هر كه " روز رستاخيز " با حسنه و نيكويي آيد پس پاداش بهتر از آن براي اوست )

و قلت : مثل الذين ينفقون اموالهم في سبيل الله كمثل حبة أنبتت سبع سنابل في كل سنبلة مائة حبة ، و الله يضاعف لمن يشاء ، و قلت : من ذا الذي يقرض الله قرضا حسنا فيضاعفه له اضعافا كثيرة . و ما أنزلت من نظائرهن في القرآن من تضاعيف الحسنات .

امام سجاد (ع) : و تويي آن كه به سخن خود از ( عالم ) غيب و نهان خويش ( كه ديده ها و خردها به آن راه ندارد ، و به وسيله وحي به پيغمبران و خبر دادن ايشان دانسته مي شود ) و به ترغيب و خواهان نمودن خود كه بهره آنان را در بر دارد هدايت و راهنماييشان نمودي بر چيزي ( حقايقي ) كه اگر آن را از آنها مي پوشاندي چشمهاشان آن را درنمي يافت ، و گوشهاشان آن را حفظ نكرده فرانمي گرفت ، و انديشه هاشان به آن نمي رسيد ، پس فرمودي ( قرآن كريم " سوره 2 ، آيه 152 " اذكروني اذكركم ، واشكروالي ولا تكفرون ) : من را ( به دعا و درخواست ، يا در دنيا ) ياد كنيد تا شما را ( به اجابت و رواشدن ، يا در آخرت ) ياد كنم ، و من را سپاسگزاريد و ناسپاسي ننماييد ، و فرمودي ( قرآن مجيد " سوره 14 ، آيه 7 " لئن شكرتم لازيدنكم ، ولئن كفرتم ان عذابي لشديد ) : هر آينه اگر ( من را بر نعمتي كه به شما داده ام ) سپاسگزاريد شما را فزوني دهم ، و اگر ناسپاسي كنيد همانا كيفر من سخت است ( شما را به كيفر سخت خواهم رسانيد )

و أنت الذي دللتهم بقولك من غيبك و ترغيبك الذي فيه حظهم علي ما لو سترته عنهم لم تدركه ابصارهم ، و لم تعه اسماعهم ، و لم تلحقه اوهامهم ، فقلت : اذكروني اذكركم ، و اشكروا لي و لا تكفرون ، و قلت : لئن شكرتم لازيدنكم ، و لئن كفرتم إن عذابي لشديد .