بهترین شیوه حفظ قرآن کریم (1)
شکی نیست که افراد مختلف دارای شرایط و ویژگی‌های متفاوتی می‌باشند و هر کس با شناختی که از ظرفیت و استعداد خود دارد می‌تواند بهترین شیوه‌ها را برگزیند. اما شایسته است تا به نکاتی که در خلال سالها تجربه و ممارست به دست آمده است و بیشترین سهم را در حفظ دارند به طور خلاصه اشاره شود.
1- روش حفظ :
به سه شیوه می‌توان آیات را حفظ کرد:
الف ـ از طریق تکرار و تمرین.
ب ـ با استفاده از نوارهای ترتیل.
ج ـ با نوشتن آیات.
ولی از میان این سه شیوه، شیوه اول توصیه می‌شود. اما نکته‌ای که ذکرش لازم است و به حفظ کردن کمک فراوان می‌کند این است که هدف فرد نباید تنها اکتفا به حفظ قرآن باشد بلکه با خود اینگونه فکر کند که علاوه بر قرآن مثلاً نهج البلاغه را هم حفظ خواهم کرد. اگر چنین هدفی را تعقیب کند و پشتکار و استمرارش را با مدد از توفیقات الهی همراه سازد می‌تواند قرآن کریم را زودتر حفظ کند و در عین حال از ادامه کار خسته نشود. چنانکه این امر در طی کردن مدارج مختلف تحصیلی نیز صادق است. دانش‌آموزی که به مراحل عالی‌تر فکر کند موفق‌تر از دیگر دانش‌آموزی است که این اندیشه را در سر ندارد.
2- شرایط حفظ :
شرایط حفظ را به دو دسته فردی و عمومی می‌توان تقسیم کرد كه در این مقاله تنها به شرایط فردی پرداخته و در شماره بعدی شرایط عمومی حفظ را كه مفصل تر است، از نظر می‌گذرانیم.
اول شرایط فردی:
1- هر کس در اوایل حفظ باید به طبیعت خودش مراجعه کند و سپس با سه حالت صوتی قوی، متوسط و ضعیف تمرین کند و همینطور از نظر آهنگ خواندن به صورت تند و کند و متوسط تمرین کند و بعد هر کدام از نظر کیفی و کمی برای او بهتر بود و با طبیعتش سازگاری بیشتری داشت همان را انتخاب کند و ادامه دهد. مثلاً فرض کنید می‌خواهید سوره‌های نبأ و نازعات و عبس را حفظ کنید. سوره نبأ را با صوت قوی و از نظر آهنگ به صورت تند تکرار کنید. سوره نازعات را با صوت متوسط و آهنگ متوسط تمرین کنید و سوره عبس را با صوت ضعیف و آهنگ کند قرائت کنید و بعد هر کدام از این سه طریق با طبیعت شما سازگارتر بود و زودتر و آسانتر توانستید حفظ کنید همان را ادامه دهید. ولی تجربه نشان داده است که اگر صوت و آهنگ خواندن هر دو متوسط باشد بسیار نیکو بوده و شخص زودتر به نتیجه می‌رسد.
اینکه گفته می‌شود صوت و آهنگ متوسط بهتر است به این خاطر است که حفظ کردن، تکرار و تمرین زیاد لازم دارد و ممکن است انسان بعد از مدتی دچار ناراحتی حنجره و یا ناراحتی‌های دیگر شود و یا ممکن است زود خسته شود و یا نیازمند صرف وقت زیاد باشد و در نتیجه کم حفظ کند. و آهنگ نیز اگر تند باشد موجب می‌شود که هنگام تحویل دادن تند تحویل داده شود و این با اصول حفظ منافات دارد و اساساً قرآن را باید با تأمل و تدبر خواند.
2- حفظ قرآن باید در مواقعی که مغز انسان آرامش کامل دارد صورت گیرد تا در ذهن بماند.
بنابراین دانش‌آموزی که از کلاس درس بازگشته و یا کارگری که از کار دست کشیده و یا طلبه و دانشجویی که مدتی را مطالعه نموده است نباید تمریناتش را شروع کند. نکاتی که در آرامش فکری موثرند عبارتند از:
الف ـ مکان: جایی که برای حفظ در نظر گرفته می‌شود بسیار با اهمیت است. باید سعی شود مکانی انتخاب شود که اشیاء مختلف با نقش و نگار در دید انسان نباشد چرا که هر کدام ممکن است اشتغالاتی را در ذهن ایجاد کند. بنابراین توصیه می‌شود که حتی الامکان تمرینات خود را در مکان ثابتی انجام دهید چون تغییر مکان از تمرکز حواس می‌کاهد. ونیز توصیه می‌شود اگر پرده و یا دیواری سفید رنگ در مقابل قرار گیرد بهتر است زیرا در آرامش فکر موثر است.
ب ـ زمان: اوقاتی که انسان از آرامش ذهنی برخوردار است عبارت است از اول صبح و قبل از طلوع آفتاب. زیرا انسان با استراحت در شب آرامش فکری و روحی خود را بازیافته است و خداوند نیز می‌فرماید:
وجعلنا نَوْمَکُمْ سُباتاً .
و خواب شما را وسیله آسایش قرار دادیم.
و یا در جای دیگر می‌فرماید:
اللهُ الّذی جعَل لکُم اللّیلَ لِتسکُنوا فیه و النّهارَ مُبصراً .
خداوند برای شما شب را قرار داده است تا در شب سکنی و آرامش بگیرد و قرار داده است بر شما روز را تا بیدار باشید و به تلاش و فعالیت بپردازید.
برای تحقق این منظور بهتر است شبها زودتر به خواب رویم تا بتوانیم صبحها زودتر برخیزیم.
ج ـ پرهیز از اشتغالات غیر ضروری: از آنجایی که حافظ قرآن بیش از هر چیز نیاز به آرامش روحی و روانی دارد، باید سعی کند خود را کمتر در معرض اشتغالات متفرق قرار دهد. البته اگر اتفاق پیش‌بینی نشده‌ای روی دهد باید تا غلبه کردن و به فراموشی سپردن آن و تسلط بر اعصاب و روان کار حفظ را به تأخیر انداخت و سپس با آرامش خاطر کار را دوباره شروع کرد.
د ـ داشتن نظم در کارها: عدم رعایت نظم در مسایل و کارهای روزمره گاهی اشتغالات، نگرانی‌ها و اضطراب‌های فراوانی را به بار می‌آورد. مثلاً دانش‌آموزی که جای کتابها و دفترهایش مشخص نیست یا مشخص است ولی آنها را جای خود قرار نمی‌دهد. ممکن است گم شدن یک جزوه درسی روزها و هفته‌ها آرامش فکری او را سلب کند. و نیز رعایت نظم در حفظ قرآن ضروری است و این خود دارای ابعاد متفاوتی است.
اول: وقت را مشخص کنیم و دیگر آن را تغییر ندهیم و هر روز بر طبق همان وقت مشخص به حفظ قرآن بپردازیم و مانند نمازی که در وقت معین خوانده می‌شود به رعایت آن پای بند باشیم.
دوم: بهتر است در موقع راه رفتن به حفظ قرآن نپردازیم چون عوارض مطلوبی ندارد.
سوم: تا آخر عمر تکرار محفوظات را ادامه دهیم.
چهارم: کم ولی با کیفیت خوب حفظ کنیم. گاهی بعضی به یکباره روی ذهن خود فشار می‌آورند و تا مدتی موفقیت‌هایی را دارند اما بعد خسته می‌شوند و حفظ را کنار می‌گذارند. باید بر طبق استعداد و وقت برنامه‌ریزی، و به آن دقیقاً عمل شود.
3- یکی دیگر از شرایط فردی غذای مناسب و متوسط خوردن است که در حفظ، نقش موثری دارد. این سخن به
معنی تشویق به پرخوری نیست بلکه منظور غذای مطبوع و به موقع خوردن است. کوتاهی در این مورد گاهی باعث ایجاد عوارضی می‌شود در حالی که در قرآن کریم آمده است:
فَلْینظُر الإنسانُ الی طَعامِه .
و بعضی در تفسیر آن گفته‌اند مراد آن است که انسان باید در نوع غذا و طعم و بهداشت آن دقت نماید. و در پاره‌ای احادیث نیز تاکید شده است که صبح باید غذایی کامل خورد و شب غذایی سهل‌الهضم. و اگر دو عامل تغذیه و بهداشت توسط انسانها رعایت شود از بسیاری بیماری‌ها جلوگیری به عمل می‌آید. البته باید دانست که پرخوری نیز باعث از کار افتادگی ذهن می‌شود، همانگونه که کم‌خوری زیاد، آمادگی ذهنی را کاهش می‌دهد. چرا که جسم و روح با یکدیگر در ارتباط‌اند و نخوردن غذای مناسب روح و ذهن را به دنبال جسم دچار ناراحتی و اختلال می‌کند. و خلاصه در تناول غذا از افراط و تفریط باید دوری کرد.
در شماره بعدی این مقاله راهكارهای دیگری را نیز برای حفظ بهتر شما آماده ساخته ایم.
شبكه تخصصی قرآن تبیان
منبع: رادیو قران
